عاص و وليد بن عقبه، از بيعت با على عليه السلام تن زدهاند. 1 درباره روى برگرداندن اينان از بيعت با امام، دو نظر وجود دارد: يكى اينكه آنان واقعاً با بيعت با امام، مخالف بودند و بيعت نكردند. نظر دوم اينكه آنان با اصل بيعت، مخالف نبودند و آنچه در متون درباره روى برگرداندن آنان از بيعت با امام آمده، به معناى همراهى نكردن آنان با على عليه السلام در جنگهاى داخلى است.
حاكم نيشابورى، پس از ذكر اخبارى كه درباره بيعت مردم با امام آمده، مىگويد:
أمّا قَولُ مَنزَعَمَ أَنَّ عَبدَاللّهِ بنَعُمَرَ وأبامَسعودٍ الأَنصارِيَّ وسَعدَ بنَ أبي وَقّاصٍ وأبا موسَى الأَشعَرِيَّ ومُحَمَّدَ بنَ مُسلِمَةَ الأَنصارِيَّ و اُسامَةَ بنَ زَيدٍ، قَعَدوا عَن بَيعَتِهِ؛ فَإِنَّ هذا قَولُ مَن يَجحَدُ حَقيقَةَ تِلكَ الأَحوالِ.
سخن كسانى كه گمان مىبرند كه عبداللّه بن عمر ، ابو مسعود انصارى ، سعد بن ابى وقّاص، ابو موسى اشعرى، محمّد بن مسلمه انصارى و اسامة بن زيد، از بيعت با على عليه السلام سر باز زدند، در حقيقتْ ناديده انگاشتن واقعيتهاست.
و در ادامه، توضيح مىدهد كه آنان با امامْ بيعت كردند؛ امّا به دلايلى از همراهى با او در جنگ، خوددارى نمودند و خوددارى آنان از شركت در جنگ، موجب شد كه برخى تصوّر كنند كه آنان با اين بيعت، مخالف بودهاند. 2 ابن ابى الحديد معتزلى نيز همين نظر را پذيرفته و در شرح نهج البلاغة، آن را به معتزله نسبت داده است. 3 با تأمّل در اسناد اين باب، روشن مىشود كه اكثر كسانى كه به عنوان متخلّف از بيعت با امام شناخته شدهاند، با امام عليه السلام بيعت كرده بودند؛ امّا بيعت شمارى از آنان، مانند: عبداللّه بن عمر و سعد بن ابى وقّاص، به معناى وفادارى به رهبرىِ امام نبود؛
1 - الإرشاد: 1/243، تاريخ دمشق: 42/437، شرح نهجالبلاغة:
4/9. 2 - المستدرك على
الصحيحين: 3/124/127. 3 - شرح نهج البلاغة: 4 / 9 ـ 10.