قطرى نيز از آن روى كه سپاهش او را به طعنه، «دابّةُ اللّه (جُنبده خدا)» مىخواندند، حكم به كفر آنان كرد. 1
لجاجت از سر جهل و تعصّب كوركورانه، يكى ديگر از آثار خطرناك تندروى دينى و عُجب و خودپسندى زاييده از آن است. چنين است كه شخص متعمّق، هماره در كمند گمراهى است و نجات او ناممكن. على عليه السلام با توجّه به اين نكته و ويژگى خوارج، خطاب به آنان فرمود:
أيَّتُهَا العِصابَةُ الَّتي أخرَجَتها عَداوَةُ المِراءِ وَاللَّجاجَةِ وصَدَّها عَنِ الحَقِّ الهَوى وطَمَحَ بِهَا النَّزَقُ وأصبَحَت فِي اللَّبسِ وَالخَطبِ العَظيمِ. 2 اى جماعتى كه دشمنىِ ستيزه و لجاجت، شما را به شورش كشانده و خواهش نَفْس از حقيقت بازتان داشته و شتابزدگىِ جاهلانه، شما را به دنبال خود بُرده و در اشتباه و كارى گران افتادهايد!
بدينسان، متعمّقان و متعصّبانِ لجوج، هرگز بر آنچه باور داشتند، نمىنگريستند و در آن، احتمال خطا نمىدادند تا باورهاى خود را نيازمند بازنگرى بدانند. چنين بود كه هرگز رهنمودهاى خيرخواهانه امام على عليه السلام را گوش ندادند و در برابر مباحثات مستدل و بيدارگر ابن عبّاس و ديگر فرستادههاى امام عليه السلام به بازنگرى مواضع خود نپرداختند، و شگفتا كه گاه از شنيدن سخن نيز تن زدند كه مبادا بشنوند و در آنها اثر بگذارد! عبد اللّه بن وَهْب در هنگامه نبرد گفت: نيزهها را به كار گيريد و شمشيرهايتان را از غلاف بكشيد. من مىترسم كه چون روز حروراء، شما را از راه به در كنند. 3
1 - ر.ك: الكامل: 3/1334. 2 - تاريخ
الطبرى: 5/84. 3 - صحيح مسلم: 2 / 748 .