در پاسخ به اين پرسش، گفته شده است: رضايت خداوند مراتبى دارد و انسان ها به طرق گوناگون در پى تحصيل آن هستند. گاهى رضايت خداوند از اين جهت كه منشأ پاداش و ثواب اخروى و يا منشأ نجات از كيفر و مجازات در روز رستاخير مى گردد، در كانون توجه و انگيزه آدمى در انجام عمل اخلاقى قرار مى گيرد، و گاهى جلب رضايت خداوند، تنها محرك و انگيزه است.(1)
يعنى محبوبيت عمل نزد خداوند منشأ تمايل و محبت او به انجام عمل شده است و قهراً محبوبيت فاعل را نزد خداوند نيز در پى خواهد داشت; البته انجام اين نوع عمل اخلاقى فقط از جانب دوستان خاص خداوند ميسّر است. بنابراين در صورت نخست نيز انگيزه فاعل، رضايتمندى خداوند است، از اين جهت كه موجب پاداش و مانع كيفر است.
نسبت انگيزه و ايمان: گفته شد كه در نظام اخلاقى اسلام، عمل اخلاقى هنگامى ارزشمند است كه فاعل در انجام آن سوداى كسب رضايت معبود را در سر داشته باشد; اعم از اين كه تحصيل رضايت خداوند مطلوب بالذّات او باشد، يا اين كه خشنودى پروردگار از اين جهت كه مقتضى ثواب و مانع عقاب است، انگيزه او گردد. تحقق اين امر به طور منطقى در صورتى ممكن است كه فاعل، هستى خداوند و حقانيّت معاد و روز پاداش و كيفر و بعثت انبيا و تعاليم آنها را باور داشته باشد; البته ايمان به خداوند، باور به معاد و نبوّت را نيز در پى خواهد داشت. از همين روى در متون دينى ما تأكيد فراوانى بر ايمان ـ به عنوان شرط ضرورى براى ارزشمندى اخلاقى ـ شده است كه نمونه هايى از آن به قرار زير است:
هر كس ـ از مرد يا زن ـ كار شايسته كند و مؤمن باشد، قطعاً او را با زندگى پاكيزه اى، حياتِ حقيقى بخشيم، و مسلماً به آنان بهتر از آنچه انجام مى دادند، پاداش خواهيم داد.(2)
نيكوكارى آن نيست كه روى خود را به سوى مشرق و مغرب بگردانيد، بلكه نيكى آن است كه كسى به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتاب آسمانى و پيامبران ايمان آورد و...(3)
پيامبر خدا بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده است ايمان آورده است، و مؤمنان همگى به خدا و فرشتگان و كتاب ها و فرستادگانش ايمان آوردند و گفتند: «ميان هيچ يك از فرستادگانش فرق نمى گذاريم» و گفتند: «شنيديم و گردن نهاديم. پروردگارا، آمرزش تو را خواستاريم و فرجامْ به سوى تو است».(4)
1. ر.ك: مصباح يزدى، محمدتقى: اخلاق در قرآن، ص 96.
2. سوره نحل، آيه 97.
3. سوره بقره، آيه 177.
4. سوره بقره، آيه 285.