اخلاق اسلامی

در باب حقيقت ايمان و تفاوت آن با علم از يك سو و با اسلام از سوى ديگر، گفته شده است كه ايمان امرى قلبى است و در عين حال اختيارى; در حالى كه علم و عقيده ممكن است به صورت غيراختيارى نيز براى انسان حاصل گردد. بنابراين ملازمه اى ميان علم و ايمان به يك حقيقت وجود ندارد; يعنى ممكن است فرد به حقيقتى عالم باشد، ولى نسبت بدان كفر ورزد.(1)

قرآن كريم در باب امكان جدايىِ علم از ايمان به يك چيز مى فرمايد: و با آنكه دل هايشان بدان يقين داشت، از روى ظلم و تكبّر آن را انكار كردند. پس ببين فرجام فسادگران چگونه بود.(2)

البته نبايد فراموش كرد كه راه عمومى ايمان از مسير علم مى گذرد; ولى علم به تنهايى براى تحقق ايمان كافى نيست. در باره تفاوت بين «ايمان» و «اسلام»، چون قرآن در آيه شريفه إِنّ المسلمينَ و المسلمات و المؤمنينَ و المؤمنات ...(3) و برخى آيات ديگر،(4) اسلام را در مقابل «ايمان» قرار داده است، تفاوت آن دو در اين است كه اسلام، به معناى تسليمِ عملى در مقابل دين است و تسليم عملى با اعضا و جوارح ظاهرى بدن محقق مى گردد; ولى ايمانْ امرى قلبى، اعتقادى و باطنى است; به طورى كه آثار آن در اعمال ظاهرى و بدنى نيز ظاهر مى گردد. بنابراين هر مؤمنى مسلمان است، ولى هر مسلمانى مؤمن نيست;(5) مانند منافق كه به دستورات دين عمل مى كند، ولى ايمان ندارد.

نسبت ايمان و عمل: در بسيارى از آيات قرآن، ايمان در كنارِ عملِ صالح، ارزشمند و موجب سعادت شمرده شده است

.از آن جمله است:

و به زودى كسانى را كه ايمان آورده و كارهاى شايسته كرده اند، در باغ هايى كه از زير درختان آن، نهرها روان است درآوريم، براى هميشه در آن جاودانند و... .(6)

1. ر.ك: علامه طباطبايى (ره): الميزان، ج 18، ص 259.

2 . سوره نمل، آيه 14.

3 . سوره احزاب، آيه 35.

4. مانند آيات 14 و 15 سوره حجرات.

5. ر.ك: علامه طباطبايى(ره): الميزان، ج 16، ص 313 ـ 314.

6. سوره نساء، آيه 57 و 122 و ر.ك: سوره بقره، آيه 103، سوره نساء، آيه 124 و سوره كهف، آيه 30.