اخلاق اسلامی

در برخى ديگر از آيات، «ايمان» به تنهايى شرط سعادتمندى انسان و ورود او به بهشت دانسته شده است.

خداوند به مردان و زنان با ايمان، باغ هايى وعده داده است كه از زير درختان آن نهرها جارى است. در آن جاودانه خواهند بود، و نيز سراهايى پاكيزه در بهشت هاى جاودان به آنان وعده داده است و خشنودى خدا بزرگ تر است. اين است همان كاميابى بزرگ.(1)

در اين آيه آشكارا بسيارى از نعمت هاى بزرگ خداوند، از جمله رضوان او، در كنار «ايمان» بشارت داده شده و از ضرورت وجود عمل در كنار آن سخنى به ميان نيامده است. آيا اين قبيل آيات با آيات قبل و آنچه در پى خواهد آمد ـ مبنى بر ضرورت وجود عمل صالح براى تحقق ارزش اخلاقى ـ منافات ندارد؟ آيا در نظام اخلاقى اسلام، «ايمان» به تنهايى مى تواند منشأ ارزش اخلاقى و شايسته ستايش و پاداش باشد؟ در پاسخ به اين پرسش و براى ايجاد سازگارى بين مفهوم اين دو گروه آيات، گفته شده است:

با توجه به آنچه در باب حقيقت ايمان و نسبت آن با «اسلام» و «عمل» بيان شد، آياتى كه در پى ايمانْ عمل را ذكر مى كند، ناظر به شرايط عادى است; يعنى مربوط به كسانى است كه شرايط عمل كردن بر طبق آن، همانند قدرت، فرصت و غيره برايشان فراهم است و در نتيجه عمل مى كنند. و آياتى كه فقط ايمان را موجب سعادتمندى مى داند، مربوط به شرايطى است كه فرد ايمان مى آورد، ولى شرايط عمل كردن به آن از قبيل قدرت و فرصت براى او فراهم نيست.(2)

اعمال نيك كافران: پرسش نهايى كه در مبحث انگيزه و نيّت در خور پاسخگويى است، اين است كه: آيا كافران و افراد غيرمؤمن كه ايمان به مبدأ و معاد و نبوّت ندارند و قهراً در انجام اعمال خود ـ اگرچه آن عمل ذاتاً پسنديده باشد ـ انگيزه و نيت كسب رضايت خداوند را ندارند، در دستگاه اخلاقى اسلام شايسته هيچ ستايش و پاداشى نيستند؟ و اعمال نيك آنان هيچ ارزش اخلاقى نداشته از جانب پروردگار جبران نخواهد شد؟

1. سوره توبه، آيه 72.

2. ر.ك: مصباح يزدى، محمدتقى: همان، ص 112 و 113.