كه به لذت عبادت نائل نشده اند . اگر كسي به لذت عبادت نائل شود ، ديگر اين مسائل برايش طرح نيست . در نظر ما خيلي عجيب و شگفت است كه چگونه علي بن ابي طالب آنطور در دنيا زندگي مي كرد . ولي ما نمي دانيم كه او در عبادتش به جايي رسيده بود كه به موجب آن ، سختيها و سستيها اصلا برايش نمي توانست مطرح باشد .

علي ( ع ) و روح نيايش

غرض اين جهت است كه در متن اسلام ، به عبادت ، به آنچه كه واقعا روح نيايش و پرستش است ، يعني رابطه انسان و خدا ، محبت ورزي به خدا ، انقطاع به ذات پروردگار - كه كاملترين عبادتهاست - توجه زيادي شده است ، و اين دو سه حديث هم كه عرض كردم ، به عنوان نمونه بود والا يكي و دو تا نيست . جمله معروف اميرالمؤمنين را همه شنيده ايم : الهي ما عبدتك خوفا من نارك و لا طمعا في جنتك بل وجدتك اهلا للعبادش فعبدتك ( 1 ) خدايا ! تو را پرستش نكردم به طمع بهشتت و نه از ترس جهنمت ، بلكه تو را چون شايسته نيايش و پرستش ديدم پرستش كردم . دعاي كميل ، از اول تا به آخر ، همان نيايش به معني عالي است .

شما در سراسر اين دعا نه بهشت مي بينيد نه ترس جهنم ، و اگر آمده ، استطرادا به مناسبت بحث ديگري آمده . دعاهاي اسلامي كه البته خود دعاها نمي توانسته در يك سطح باشد ( بديهي است دعاهايي كه افراد مي خوانند يك جور نيست ) از مضامين عالي يي برخوردار است .

1. بحارالانوار ، ج 41 ، باب 101 ، ص 14 ، با اندكي اختلاف .