تأليفات شيخ طوسى

شيخ طوسى بيش از پنجاه كتاب تأليف كرده است كه پاره اى از آنها عبارتند از:

1ـكتاب«مسائل الخلاف».

2ـكتاب«التبيان فى تفسير القرآن».

3ـكتاب«المبسوط فى الفقه».

4ـكتاب«الرجال»يا«الابواب».

5ـكتاب«الفهرست».

6ـكتاب«التهذيب».

علامه شيخ آقا بزرگ تهرانى در كتاب«الذريعة»،ج 4،ص 504 به توصيف كتاب«التهذيب»پرداخته و گفته است:

«اين كتاب يكى از كتابهاى چهارگانه و مجموعه هاى كهن است كه از زمان تأليف آن تا به امروز مأخذ و مرجع دانشمندان شيعين بوده است.شيخ الطائفه اين كتاب را از اصول صحيح و قابل اعتماد نزد علماى پيشين و نيز از كتابهايى اتخاذ كرده و به رشته تحرير در آورده است كه خود آنها را از هنگام ورود به بغداد در سال 408 ه.ق تا زمان هجرت به نجف در سال 448 ه.ق در اختيار داشته است».

اين كتاب شرحى است بر رساله«المقنعة»تأليف استادش شيخ محمد بن محمد بن نعمان،معروف به شيخ مفيد در گذشته به سال 413 ه.ق كه در زمينه فقه نگاشته شده است (17) .

محدث بحرانى گفته است (18) :

«ابواب كتاب«التهذيب»را شمرده ام،93 باب بوده و 12590 حديث داشته است».

نسخه هاى خطى اين كتاب فراوان است و شيخ آقاـبزرگ تهرانى در كتاب«الذريعة»گفته است (19) :

«جزء اول كتاب در تبريز و به خط مؤلف آن شيخ الطائفه يافت مى شود و اين نسخه كه خطى شيخ بهائى نيز بر روى آن به چشم مى خورد،در كتابخانه سيد ميرزا محمد حسين بن على اصغر شيخ الاسلام طباطبايىـدر گذشته به سال 1292 ه.قـوجود دارد و هم اكنون در اختيار نوادگان وى مى باشد».شيخ عز الدين بن عبد الصمد عاملى نسخه اى از آن را در سال 949 ه.ق به خط خويش نوشته و در پايان آن چنين نگاشته است:

«من نسخه دست نويس خود را با نسخه اصلى كتاب كه به خط مؤلف كتاب،شيخ طوسى است،مقابله و تصحيح نموده ام».

اين كتاب تا كنون چندين بار به چاپ رسيده است كه يكبار در سال 1318 ه.ق و بار ديگر در سال 1378 ه.ق در ده مجلد در نجف اشرف به زيور طبع آراسته شده است.علامه شيخ آقا بزرگ تهرانى شرح احوال و آثار شيخ طوسى را مفصلا به عنوان مقدمه اى بر تفسير«التبيان»شيخـطوسى به رشته تحرير در آورده كه به سال 1381 ه.ق در نجف اشرف به چاپ رسيده است و همين مقدمه نيز با عنوان«حياة الشيخ الطوسى»به طور مستقل چاپ شده است.

الاستبصار

كتاب«الاستبصار»نيز تأليف شيخ طوسى است كه شرح حال وى به طور خلاصه در صفحات قبل بيان شد.

علامه شيخ آقا بزرگ تهرانى به توصيف اين كتاب پرداخته و چنين گفته است (20) :

«اين كتاب يكى از كتابهاى چهارگانه و مجموعه هاى حديث است كه نزد فقيهان شيعى دوازده امامى مدار استنباط احكام شرعى بوده اند و مشتمل بر چندين كتاب تهذيب است كه تنها موارد اختلاف اخبار در آن ذكر گرديده و روش جمع و ائتلاف ميان اخبار مخالف و موافق بيان شده است».

شيخ طوسى گفته است (21) :

«بدانيدـخدايتان تأييد كنادـكه من اين كتاب را به سه بخش تقسيم كرده ام:بخش اول و دوم مسائل مربوط به عبادات را شامل مى شود و بخش سوم در زمينه معاملات و ديگر ابواب فقهى است».شيخ الطائفهـخدايش رحمت كنادـاحاديث اين كتاب را به ترتيب زير دسته بندى كرده است :

1ـبخش اول:شامل 300 باب و 1899 حديث.

2ـبخش دوم:شامل 217 باب و 1177 حديث.

3ـبخش سوم:شامل 398 باب و 2455 حديث.

بنابر اين،كتاب«الاستبصار»مجموعا 915 باب و 5531 حديث را در بر مى گيرد.

نسخه خطى اين كتاب فراوان است كه يكى از آنها نسخه اى است به خط شيخ جعفر بن على بن جعفر مشهدى كه در روز هشتم ماه ذى قعده سال 573 ه.ق كتابت آن را به پايان برده است.

وى اين نسخه را از روى نسخه دست نويس مؤلف،شيخ طوسىـدر گذشته به سال 460 ه.قـنوشته است كه هم اكنون در كتابخانه شيخ على كاشف الغطاء در نجف اشرف وجود دارد.

اين كتاب چندين بار به چاپ رسيده است،از جمله:

الفـدر لكهنوى هند به سال 1307 ه.ق (22)

بـدر نجف اشرف به سال 1375 ه.ق در چهار مجلد.