مدینه فاضله در متون اسلامی

محمد حسن مکارم

نسخه متنی -صفحه : 217/ 185
نمايش فراداده

امام صادق (ع) برخى وظايف متقابل مردم را در جامعه اسلامى، در قالب حقوق آنان بر يكديگر بيان نموده و مى فرمايد:

از جمله حقوق مؤمن بر مؤمن، دوستى قلبى و مواسات مالى با اوست و اين كه در غياب او از خانواده اش سرپرستى كند و عليه ستمگرش يارى نمايد؛ وقتى در ميان مسلمانان سهمى داشته و غايب باشد، سهم او را برايش دريافت كند و چون بميرد، مزار او را زيارت نمايد، به او ستم نكند، فريبش ندهد، به او خيانت نورزد، او را وانگذارد، به او دروغ نگويد و از او بيزارى نجويد.اخلاق اجتماعى را از آيات شريفه قرآن كريم نيز به خوبى مى توان استنباط كرد. گاهى مطلب را به صورت اندرزهاى لقمان به فرزند خود آورده كه ابتدا او را به اصلاح رابطه فردى خويش با خدا و ترك شركْ موعظه مى كند، سپس لب به نصايح اجتماعى مى گشايد و امر به معروف و نهى از منكر را از كمالات اخلاقى براى او برمى شمرد، چرا كه انسان با اين كار، جامعه خود را اصلاح مى كند. اين عمل، علاوه بر اين كه محيط زندگى او را سالم و دور از رذايل مى كند، موجبات تكامل روحى فاعل آن را نيز فراهم مى آورد. لقمان، تكبر و تبختر را براى فرزند خويش نمى پسندد و با ذكر اين حقيقت كه خداوند، متكبران را دوست ندارد، او را به ترك كبر و ترشرويى نسبت به مردم سفارش مى نمايد و به ملايمت در سخن و ترك پرخاش نصيحت مى كند.گاهى اخلاق پسنديده را تحت عنوان ويژگى هاى بندگان خاص خدا، عبادالرحمن، مى آورد تا صفات عاليه آنها را در برابر صفات ناپسند مشركان قرار دهد و خواننده را به حق رهنمون گردد. گذشته از كمالات فردى آنها، از قبيل ترك شرك و عبوديت خداى يگانه و تعمق در آيات الهى، روحيات اجتماعى آنان را نيز شرح مى دهد؛ باز از متكبر نبودن آنان شروع مى كند، گويى كبر از بزرگ ترين پرتگاه هاى سقوط اخلاقى است. انفاق را به شرط اعتدال در آن، توصيه مى كند؛ از قتل و فحشا و شهادت به باطل پرهيز مى دهد؛ آنان را اهل دعا و طلب عزت براى خود و خانواده خويش مى داند و بالاخره، فضيلت ديگرشان را ترك رهبانيت و گوشه گيرى دانسته، به طورى كه خواستار هدايت همه مردم هستند و به راه يافتگى خود قانع نمى شوند. آنان از خدا مى خواهند كه در ميدان كمالْ چنان پيشتاز گردند كه سرمشق ديگران شوند. بديهى است كه جزاى چنين بندگان مهذب و تربيت شده اى، چيزى جز جنات عدن و بهشت برين نيست.در سوره حجرات نيز - كه جا دارد نام «منشور اخلاق» بر آن نهاد - ابتدا آداب اجتماعى را به اعراب ياد مى دهد، تا در برخورد با پيامبر (ص) به كار بندند. سپس اصول مهمى از روابط صحيح اجتماعى را بيان مى كند كه مايه ايجاد صفا و صميميت در جامعه مى شود؛ بر اين حقيقت تأكيد دارد كه آنچه به عنوان ايمان در قلب و بر زبان است، بايد در اعمال نيز پديدار گردد و جهاد با اموال و انفس را از نشانه هاى صدق ايمان قلبى مى داند. در آخر سوره نيز علم الهى را به افعال انسان ياد مى آورد، تا ضامن اجراى تعليمات اخلاقى خود باشد.