فضائل اميرالمؤمنين عليه السلام كه پيامبر صلى اللَّه عليه و آله در خطبه ى غدير به آنها اشاره فرموده اند، جنبه هاى اساسى و مهم از مناقب آن حضرت است كه اتصال كاملِ او به خدا و رسولش را به مردم مى فهماند. اين جنبه ها در چهار عنوان قابل جمع است:
1. اول بودن و پيشگامى على بن ابى طالب عليه السلام در دين خدا، كه اين موضع در جهات زير متبلور شده است:
- اول كسى است كه اسلام را قبول كرد.
- اول كسى است كه خدا را عبادت كرد.
- اول كسى است كه نماز خواند.
2. فداكارى هاى او در راه خدا، كه در خطبه به اين صورت بيان شده است:
- او يارى كننده ى دين خداست.
- او دفاع كننده از رسول خداست.
- اوست كه با خوابيدن در جاى پيامبر صلى اللَّه عليه و آله جان خود را فداى او كرد.
3. رضايت الهى از او، و اين مطلب را حضرت در قالب دو جمله فرموده اند:
- خداوند عزوجل و من از او راضى هستيم.
- هيچ آيه ى رضايتى در قرآن جز درباره ى او نازل نشده است.
4. ويژگى هاى خاصّ او، كه در خطبه ى غدير به جهات زير اشاره شده است:
- لقب 'اميرالمؤمنين' مخصوص اوست.
- او 'جنب اللَّه' است.
- او عزيزترين مردم نزد پيامبر صلى اللَّه عليه و آله است.
- او سزاوارترين مردم نسبت به پيامبر صلى اللَّه عليه و آله است.
- او نزديك ترين مردم به پيامبر صلى اللَّه عليه و آله است.
- او از پيامبر و پيامبر از اوست.
- سوره ى 'هل أتى' درباره ى او نازل شده است.
- سوره ى 'والعصر' درباره ى او نازل شده است.
اين فضائل نشان دهنده ى آن است كه با وجود شخصى اينچنين متصل و مقرب در پيشگاه خدا و رسولش، هيچكس- با هر درجه و مقامى- سزاوار منصب امامت و ولايت نيست، تا چه رسد به نالايقان و بى فضيلتانى مانند ابوبكر و عمر و عثمان و معاويه و يزيد و...