معمولا مجموعه متنوع و متعدد راه هاى خداشناسى را به دو طريق اصلى تقسيم مى كنند: استدلالى يا نظرى; كشفى يا عملى.(2) در عرصه كشف و شهود، استدلال و استنتاج عقلى جايى ندارد، بلكه آنجا تهذيب و رياضت است كه آدمى را آماده مشاهده خداوند مى كند. لقاءالله كه در قرآن و روايات از آن سخن رفته، شايد حاصل همين سير و سلوكى باشد كه نيمه عملى عرفان اسلامى را تشكيل مى دهد. نهايت سير و سلوك عرفانى آن است كه انسان ها جز خداى را نبينند; به هر جايى كه بنگرند تنها وجه او را مشاهده كنند، و در جذبه عشق او قرار گيرند، كه البته اين همان مقام
1 ـ ديوان حافظ، تصحيح قزوينى، غزل 79.