3- عالم عقل.

4- عالم اِله. حديث مذكور كه از غُرر روايات اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم السلام) است، مراحل چهارگانه وجودي را كه اهل معرفت مي‏گويند بدين گونه بيان مي‏كند كه كعبه يك وجود مادّي دارد كه در سرزمين مكه است.

حقيقت برتر آن در عالم مثال وجود ديگري دارد. همين حقيقت در عالم عقل كه‏عرش اله است وجود ديگري دارد. همين حقيقت در نشئه تسبيح و تحميد و تكبير و تهليل كه مقام اُلوهيت و الهيّت و مقام اسماي الهي است، وجود ديگري دارد.

تعالي روح حج‏گزار ژرف‏نگر به مقام عرش

كعبه كه كهن‏ترين پايگاه عبادي مردم در زمين است، محاذي بيت معمور و نيز برابر عرش پروردگار كه مطاف فرشتگان است، واقع شده تا زائران وارسته انساني، چون فرشتگان معصوم آسماني، اطراف خانه خدا به طواف بپردازند؛ يعني تنزل عرش و همچنين تجلّي بيت‏معمور در زمين به صورت كعبه است و روح پارساي زائران كعبه با تعالِي و صعود، به مقام شامخ بيت‏معمور و سپس به مقام عرش خواهد رسيد: (إليه يصعد الكلم الطّيب والعمل الصالح يرفعه)[1] و همانطور كه تنزل عرش الهي و همچنين بيت معمور به گونه «تجلي» است نه «تَجافي»، ترقي انسان و تعالي او به مقام بالا نيز به صورت «صعود روحاني» است نه «ترقي مكاني و تجافي زميني». پس اگر زائري اين معناي بلند را درك نكند و هدفش از طواف كعبه، تعالي روح نباشد و اين خانه را معادل بيت معمور نبيند و اين بيت را همانند عرش در زمين نيابد به موقعيت والاي كعبه راه نيافته است.

راز تسميه بيت‏المعمور به اين نام، ظاهراً اين است كه آن امر مجرّد، خانه‏اي است كه با عبادت فرشتگان آباد مي‏شود، چنانكه مسجدها با عبادت مؤمنان آباد مي‏شوند: (إنّما يعمر مساجد الله من امن بالله)[2]. آن بيت در آسماني است كه (وأوحي في كلّ سماء أمرها)[3]، و در آن آسمان بر روي كفار بسته است:

[1] ـ سوره فاطر، آيه 10.

[2] ـ سوره توبه، آيه 18.

[3] ـ سوره فصلت، آيه 12.