امام حسن عسكرى در روز جمعه هشتم(1) ماه ربيع الثانى سال 232هـ .ق. در مدينه منوره،(2) طلوع كرد.(3)
پدر بزرگوارش امام هادى(عليه السلام)در 28 جمادى الثانى، سال 254هـ .ق. در 40 سالگى به دست خليفه عباسى «المعتز بالله» در شهر سامر(4) به شهادت رسيد و پيكر پاكش در خانه مسكونى آن حضرت به خاك سپرده شد.(5)
مادر گراميش، «حُدَيث» بانويى بزرگوار، با تقوا و نيكوكار بود. از ديگر نام هاى او «سوسن»، «سليل» و «جدّه» است. قبل از آنكه امام هادى(عليه السلام)با آن بانو ازدواج كند، امام [ 1. بعضى از مورخان روز ولادت آن حضرت را دهم ربيع الثانى، بعضى روز چهاردهم همان ماه و بعضى، روزهاى ديگر گفته اند، ولى مشهور همان روز هشتم ربيع الثانى است. (بحارالأنوار، ج50 ، ص235).2. بعضى محل ولادت آن حضرت را شهر صريا معرفى كرده اند (نكـ : بحارالأنوار، ج50 ، ص235)3. الارشاد، ج2، ص313 ; بحارالأنوار، ج5 ، ص235 ; منتهى الآمال، ج2، ص701 و...4. شهر سامرا از شهرهاى مذهبى ـ زيارتى عراق و مركز استان صلاح الدين است كه در 111 كيلومترى شمال بغداد، 103 كيلومترى كاظمين، 213 كيلومترى شهر كربلا و 276 كيلومترى شهر نجف قرار گرفته است.5. الارشاد، ج3، ص297 ; بحارالأنوار، ج50 ، ص113 ] جواد(عليه السلام)در وصف او گفت:
«سليل; يعنى بيرون كشيده از هر آفت و پليدى و ناپاكى (بعد، از آينده او خبر داد و فرمود:) اى سليل، زود است خداوند به تو، حجت خود را عطا فرمايد كه زمين را از عدل پر كند، بعد از آنكه از ستم پر شده باشد.»
«حُديث» با امام هادى(عليه السلام)در سال 231هـ .ق. ازداوج كرد و از ثمرات آن، طلوع خورشيد درخشان امام حسن عسكرى(عليه السلام)بود.(1)
آن حضرت از نظر جسمانى و ظاهرى، داراى صورتى زيبا و با هيبت بود; به طورى كه هر كس را به خود جذب مى كرد. در وصف آن حضرت گفته اند:
«او مردى گندمگون، خوش قامت، زيبا چهره، خوش اندام و جوان بود و شكوه و جلال مخصوص و شكل نيكويى داشت.»(2)
امام حسن عسكرى(عليه السلام)داراى القاب متعدّد بود كه هر يك نشانه اى از كمالات بى كران درياى فضايل وجودى آن حضرت است. القاب آن بزرگوار عبارت است از:
1. صامت;خاموش بودن و جز ياد و ذكر خداوند، تعليم و تربيت و هدايت كردن، لب نگشودن. 2. هادى;هدايت كننده به راه راست. 3. خالص;پاك از هر پليدى و آلايش. 4. زكى;پاك نهاد و پاك سرشت. 5. سراج;چراغ راهِ هدايت جويان در تيرگى ها. [ 1. كشف الغمه، ج3، ص197 ; منتهى الآمال، ج2، ص701 و...2. بحارالأنوار، ج50 ، ص236 ; شيخ عباس قمى، چهارده معصوم، ص473 ] 6. تقى; پرهيزگار. 7. عسكرى; منسوب به عسكر (لشكر) «عسكرى» از مشهورترين القاب آن حضرت است; همان طور كه امام هادى(عليه السلام)را به اين لفظ لقب داده اند. عسكر محله اى بوده در شهر سامرا كه لشكرگاه و محل توقف سپاه خلفاى عباسى در آنجا قرار داشت. خلفاى عباسى براى زيرنظر داشتن فعاليتهاى فرهنگى، علمى و سياسى امام هادى(عليه السلام)، آن حضرت را در سال 236هـ .ق. از مدينه به سامرا انتقال و در محله عسكر سكونت دادند و به اين خاطر به آن حضرت و فرزندش امام حسن(عليه السلام) عسكرى گفته اند.
از ديگر القاب آن حضرت، كه در روايات معصومين(عليهم السلام)نيز آمده است، عبارت است از:
فاضل، امين، نقى، طاهر، ناطق عن الله، مؤمن بالله، مرشد الى الله، علاّم، ولى الله، خزانة الوصيّين، مهتدى، مضىء، شافى، شفيع، سخى و...(1)
امام حسن عسكرى(عليه السلام)در خاندان وحى به دنيا آمد و در همان محيط سراسر معنوى رشد و نمو كرد.
دوران كودكى آن حضرت، تحت سرپرستى پدر بزرگوارش امام هادى(عليه السلام)سپرى شد. پدرش چكيده تمام كمالات امامان معصوم و پيامبرگرامى(صلى الله عليه وآله)بود، به امام حسن عسكرى(عليه السلام)، درس ها آموخت و در همان كودكى به او مقامى بس والا بخشيد تا جايى كه امام هادى(عليه السلام)در حق فرزندش مى فرمايد:
«فرزندم، ابومحمد، اصيل ترين چهره خاندان نبّوت و استوارترين حجت (خدا) است. او بزرگِ فرزندانم و جانشين من است و امامت و احكام به سوى او باز مى گردد.»(2)
[ 1. بحارالأنوار، ج50 ، ص113 و ج36، ص312 ; حياة الامام العسكرى، ص242. اعيان الشيعه، ج2، ص41 ] جلوه اى از كمالات امام(عليه السلام)
يكى از جلوه هاى روشن كمالات معنوى امام حسن عسكرى(عليه السلام)در دوران كودكى، خداترسى آن حضرت بود. نقل شده است كه در ايام كودكى امام، شخصى آن حضرت را ديد كه مى گريد و ديگر كودكان به بازى مشغول اند، پنداشت گريه آن حضرت براى اسباب بازى است كه ساير كودكان دارند و او ندارد! به امام عرض كرد: برايتان اسباب بازى بخرم؟
امام فرمود: ما براى بازى آفريده نشده ايم.
پرسيد: پس براى چه آفريده شده ايم؟
فرمود: براى علم و عبادت.
پرسيد: از كجا چنين مى گويى؟
فرمود: از كلام خداوند (كه در قرآن مى فرمايد:)