علم كلام يكى از شاخه هاى مهمّ علوم اسلامى است و سابقه اى بس دراز دارد. متكلّمان، كسانى بودند كه علاوه بر توضيح اعتقادهاى دينى به دفاع از آنها در مقابل شك و ترديدهاى ديگران مى پرداختند. اين شك و ترديدها گاهى در خارج از عالم اسلام ريشه داشت; مثلا اصل وجود خداوند و يا توحيد را نشانه مى گرفت كه در آن صورت تمام متكلمان مسلمان به دفاع مى پرداختند. ولى گاهى شك و ترديدهايى بود كه برخى از مسلمان ها در باب باورهاى مسلمانان ديگر روا مى داشتند كه همين منشأ پيدايش گروه هاى مختلف كلامى شد.
علاوه بر آن متكلمان از جهت روشى كه در دفاع از باورهاى دينى خود به كار مى گرفتند، دچار اختلاف شدند و برخى از آنها همچون معتزله، روش عقلى در پيش گرفتند و برخى همچون اشاعره كمتر به نظرپردازى عقلى روى آوردند. كلام شيعى از جهت روش، همانندى زيادى با كلام معتزله دارد; ولى از جهت باورهاى مورد دفاع، اختلاف هاى بنيادى با هم دارند. در اين قسمت، تقرير برهانى را كه برگرفته از انديشه متكلم بزرگ شيعى، سيد مرتضى است، يادآور مى شويم. (5)
1. چهمان . 2. همان ، ص 41. 3. فيض كاشانى، علم اليقين فى اصول الدين ، تحقيق محسن بيدارفر، ج 1، ص 436. 4. توضيح بيش تر اين دو برهان در صفحات 19 تا 21 مى آيد. 5. رك: الشريف المرتضى، الذخيرة فى علم الكلام ، ص 323.