پژوهشی در فرهنگ حیا

خلاصه كلام ، اين كه كنترل خود و مديريت نفس ، يك ضرورت است و برنامه آن نيز قوانين دين است .

نكته ديگر ، اين كه كنترل خود ، شيوه‏هاى مختلفى دارد كه يكى از آنها يارى جستن از «حيا» است . حيا ، نيروى كنترل‏كننده‏اى است كه توان نظم‏دهى و مديريت خود را به انسان مى‏دهد . به وسيله حيا مى‏توان از آنچه ناهنجارى است ، دورى كرد و بدانچه به‏هنجار است ، عمل كرد . فرد باحيا در برابر تكانه‏ها و وسوسه‏هاى نفس ، مقاومت مى‏كند و آنچه را ناهنجار باشد ، ترك مى‏كند ، هر چند مطابق ميلش باشد و آنچه را به‏هنجار باشد ، انجام مى‏دهد ، هرچند مخالف طبعش باشد . چنين فردى مى‏تواند نفس خود را كنترل كرده ، آن را سامان دهد .

بنا بر اين ، حيا ، يكى از اقسام كنترل و مديريت نفس بوده ، ماهيتى مهار كننده دارد .

رابطه حيا و تقوا

يكى از مسائلى كه ذهن را به شدّت به چالش مى‏كشد ، رابطه تقوا با ديگر صفات است . بحث در اين است كه چه رابطه‏اى ميان حيا و تقوا وجود دارد ؟ آيا در عرض يكديگرند و يا اين كه ميان اين دو ، رابطه ديگرى برقرار است ؟

تقوا به معناى كَفُّ النفس و خودْكنترلى است . امام على عليه‏السلاممى‏فرمايد :

التَّقوَى اجتِنابٌ .

تقوا ، پرهيز است . ¹

و به همين جهت مى‏فرمايد :

المُتَّقي مَنِ اتَّقَى الذُّنوبَ .

باتقوا ، كسى است كه از گناهان بپرهيزد . ²

1 -  غررالحكم ودررالكلم ، ح 188 .

2 -  همان ، ح 1871 .