اخلاق در قرآن کریم

ناصر مکارم شیرازی

جلد 2 -صفحه : 265/ 214
نمايش فراداده

در هفتمين و آخرين آيه،ضمن دادن دستور به رعايت اعتدال در بذل و بخشش ودورى از افراط و تفريط و نشان دادن تصويرى از صفت سخاوت كه حد وسط در ميان «بخل »و«اسراف »است،مى فرمايد:«دستت را بر گردنت زنجير مكن(و ترك انفاق وبخشش منما)و بيش از حد نيز آن را مگشا(و آلوده اسراف و تبذير مشو)مبادا مورد سرزنش قرار گيرى و از كار فرومانى، و لا تجعل يدك مغلولة الى عنقك و لا تبسطها كل البسطفتقعد ملوما محسورا » (10) .اين آيه،تعريف روشنى براى سخاوت است. امام صادق عليه السلام در حديث معروفى اين مطلب را ضمن مثال روشنى بيان داشته اند: «مشتى خاك را از زمين برداشت و محكم در دست گرفت،فرمودند:اين بخل است، سپس مشت ديگرى برداشت و دست را چنان گشود كه تمام خاكها،روى زمين ريخت، سپس فرمودند:اين اسراف است،مرتبه سوم،مشتى خاك برداشت و كف دست را رو به آسمان كردو دست را گشود،مقدارى از خاكها از لابلاى انگشتان و اطراف دستشان فرو ريخت و مقدارى باقى ماند،حضرت عليه السلام فرمودند:اين حد اعتدال است(و حقيقت سخاوت همين است)» (11) در آيه مورد بحث از«بخل »تعبير به «زنجير شدن بر گردن »شده است و از اسراف به گشودن دست،آن چنان كه كارى از آن ساخته نباشد و هر دو را مورد سرزنش قرارگرفتن و از كار باز ماند(ملوما محسورا)ذكر مى كند. از مجموع آيات مختلفى كه به نحوى به مساله سخاوت و انفاق و بذل و بخشش ارتباط دارد-كه بخشى از آن را در بالا تفسير كرديم-به خوبى عظمت و اهميت وارزش والاى اين صفت برجسته انسانى ظاهر مى شود،نه تنها باعث نظم و سعادت جوامع انسانى و مبارزه با فقر و محروميتى كه سرچشمه انواع نابسامنى ها و گناهان است، مى شود بلكه در تكامل معنوى و روحى انسان نيز نقش بسيار مهمى دارد.