يَعلَمُ السِّرَّ واَخفي)[1] است، از اين رو حجگزاران نه تنها خويش را به گناهان جوارحي نمي‌آلايند، بلكه از گناه جوانحي نيز پرهيز مي‌كنند و قلبشان را به خاطرات بد آلوده نمي‌سازند.
تذكّر: سرّ جدا كردن مطلب دوم و سوم از مطلب اول ملاحظه خصوصيتهاي هر يك از آنهاست، وگرنه همگي در جامع مشترك يعني اصل معرفت سهيم‌اند.
تذكّر: آنچه گفته شد مي‌تواند وجه تسميه سرزمين معهود، به «عرفات» باشد، گرچه وجوه ديگري، مانند معرفت آدم و حوا، معرفت ابراهيم(عليه‌السلام) راجع به رؤياي صادق خود، و نيز معرفت آنحضرت از مناسك و... نقل شده است.[2]
همه حالات زندگي براي نيايش مناسب است؛ ولي دوران پر بار حج و حضور در مواقف آن، شكوهي بيشتر براي دعا و تأثيري فراوانتر براي نيايش به درگاه پروردگار جهان دارد و چون دعاي برخاسته از ضمير صاف مقبول است و احرام و آهنگِ كعبه آزاد و پاك در تصفيه ضمير تأثيري بسزا دارد، نيايش در حج و دعا در مواقف آن بهترين اثرها را به همراه خواهد داشت، از اين رو براي هر برنامه از مناسك حج، دستور ويژه‌اي درباره نيايش داده شده است و عمده آن دعاي عرفه در صحراي عرفات و همراه توده مردم گردآمده از سراسر جهان و عشاق مشعر و مشتاقان كوي مناست.
[1] ـ سوره طه، آيه 7. [2] ـ مجمع البيان، ج1 ـ 2، ص525 ـ 526؛ التفسير الكبير، مج3، ج5، ص174.