نظر برخى ديگر از مورّخان

با نگرشى سريع بر اقوال مورّخان درباره درگذشت امام (ع) به بررسى ناهماهنگى گفته ها و نقطه نظرهايشان خواهيم رسيد.

عده اى دراين باره فقط خود حادثه را گزارش كرده اند ولى هيچ گونه ذكرى از علّت آن ننموده اند و فقط برسبيل ترديد چنين آورده اند: « گفته مى شود كه او مسموم شد و درگذشت» (مانند يعقوبى در جلد دوّم ص 80 از تاريخش)

نظر دسته سوّم

عده اى ديگر مسموم شدن امام را پذيرفته اند ولى معتقدند كه اين جنايت به دست عباسيان صورت گرفت. سيد امير على داراى همين عقيده بود كه احمد امين نيز بدان اشاره كرده است. (12)

براى اين نظر سند تاريخى جز آن چه كه «اربلى» نقل كرده، وجود ندارد. وى عبارتى مبهم در اين باره نوشته: «چون ديدند كه خلافت به اولاد على انتقال يافته على بن موسى را سم دادند و او در رمضان به طوس درگذشت.» (13)

نظر چهارم

نيز گفته اند امام به دست مأمون مسموم گرديد ولى اين به رهنمود و تشويق فضل بود.

به نظر ما مأمون هرگز نيازى به تشويق يا راهنمايى براى انجام اين كار نداشت، چه خود موقعيّت امام را به خوبى احساس مى كرد. روشن است كه اين نظريه براى تبرئه مأمون ابراز شده است، چه فضل مدّت ها پيش از امام به دست مأمون كشته شده بود. از اين گذشته، چگونه مى توان باور كرد كه مأمون اين جنايت را تنها به خاطر خوشايند فضل انجام داده و خودش هيچ گونه تمايلى بدان نداشته است!