هنوز يكسال بيشتر از ترويج اسلام در يثرب به كوشش نخستين گروه خزرجى مسلمان شده نمىگذشت كه اين بار در موسم حجسال دوازدهم بعثت، دوازده مرد يثربى به شوق ديدار پيامبر(ص) خود را به مكه رسانيدند و آن حضرت را در خارج از مكه و در گردنهاى موسوم به «عقبه منى» ملاقات كردند. ابتدا رسول خدا(ص) به تلاوت آياتى از قرآن كريم - سوره ابراهيم، از آيه «و اذ قال ابراهيم ...» - پرداختند (17) و آنگاه در فضايى پرنور، يثربيان بيعتى (18) به ياد ماندنى با رسول الله6 نمودند. اين بيعت پيش از وجوب قتال با مشركان بود و بعدها به «بيعة النساء» مشهور گشت; زيرا مفاد آن منطبق بر بيعت و معاهدهاى بود كه در سال ششم هجرى، در حديبيه گروهى از زنان مسلمان (نساء) خود را متعهد به رعايتش كردند.
بيعتكنندگان پيمان بستند كه: «به خداوند متعال شرك نورزند، دزدى نكنند، مرتكب زنا نشوند، فرزندان خود را نكشند، به يكديگر تهمت و افترايى نزنند و از انجام هيچ كار پسنديدهاى تخلف ننمايند.» پيامبر(ص) به ايشان فرمود: «اگر به اين پيمان و فادار بمانيد به بهشت جاويد خواهيد رسيد و در صورت سرپيچى از هر يك از مفاد آن، خداوند خود عهدهدار كارتان خواهد بود; يا عذابتان مىكند و يا اگر خواست مىبخشايد.» (19) در روايتى از زهرى گزارش شده كه پيامبر(ص) در ضمن اين كلام پايانى، سخن از اجراى «حد» به ميان آوردند: «... در صورت سرپيچى، در دنيا بر شما حد جارى خواهد شد تا كفاره گناهتان باشد... .» (20) اما مىتوان استبعاد كرد كه از سويى، شرايط خطرناك مسلمانان در مكه و بىپناهى ايشان چندان موافق آن نبود كه پيامبر(ص) خطابى عتابآميز مطرح نمايد و از سوى ديگر، هنوز حكومت اسلامى تشكيل نشده بود تا اجراى حد ممكن باشد.
ذهبى در مفاد بيعت مزبور، به روايت از عبادة بنصامت نقل مىكند كه يثربيان در بيعتخود بر حمايت از پيامبر(ص) همچون جان و خانواده خويش تاكيد كردند، اما واقع آن است كه اعلام حمايت از جان پيامبر(ص) و آمادگى ستيز در دفاع از آن حضرت، مربوط به بيعت در عقبه دوم بود و از آنجا كه عباده در نقل خود اشارهاى ندارد بر اينكه منظورش عقبه اول است پس احتمالا اين اشتباه از سوى خود ذهبى بوده آن روايت را مربوط به عقبه مزبور دانسته است. (21)
بههرروى، پنج تن از دوازده مردى كه به افتخار انجام اين بيعت دستيافتند جزو همان كسانى بودند كه در سال پيش، اسلام آورده بودند. از آن گروه نخستين، تنها جابربن عبدالله بن رئاب در اين بيعت غايب بود. بدينسان، بدون تكرار شرح احوال نامبردگان - به نامهاى اسعد بنزراره، عوف بن حارث، رافع بن مالك، عقبة بن عامر و قطبة بن عامر - با ساير افراد شركت كننده در اين پيمان آشنا مىشويم: (از ميان افراد ذيل، پنج نفر اول از خزرجيان و دو نفر آخر از اوسيان بودند)
1- معاذبن حارث، ابن عفراء، از طايفه «بنىنجار»; او برادر عوف بنحارث بود و از مردان بدرى شد.
2- ذكوان بنعبد قيس، از طايفه «بنىزريق»;
3- عبادة بنصامت، ابوالوليد، از طايفه «بنىغنم بنعوف»; وى پس از اين در عقبه دوم (22) نيز شركت نمود و بعدها، در زمان عمر، قاضى شام گرديد، در فلسطين وفات كرد و در بيتالمقدس دفن شد.
4- يزيدبن ثعلبه، ابوعبدالرحمن، از طايفه «بلى» (حليف بنى عوف);
5- عباسبن عباده، از طايفه «بنىسالم بنعوف»; وى پس از اين بيعت، نزد رسول الله6 در مكه ماند و سپس به مدينةالنبى (يثرب) مهاجرت كرد. لذا، «مهاجر انصارى» ناميده مىشود. او جزو بيعتكنندگان در عقبه دوم و نيز جنگاوران نبرد بدر شد كه سرانجام، در احد به فوز شهادت دستيافت.
6- مالك بنالتيهان، ابوالهيثم، از طايفه «بنىعبدالاشهل» (حليف بنىعبدالاشهل); او كه در عقبه دوم نيز بيعت كرد، بنابر قولى، در سال سىو هفتم هجرى در صفين و در ركاب اميرالمؤمنين على(ع) به شهادت رسيد. اين صحابى پيامبر(ص) به دليل آنكه با دو شمشير و با هر دو دست جنگ مىكرده به «ذوالسيفين» معروف بوده است. (23)
7- مريم بنساعده، ابوعبدالرحمن، از طايفه «بنىعمروبن عوف» (حليف «بنىامية بنزيد»); او به حضور در بيعت عقبه دوم و نيز به رزمندگى در بدر، احد و خندق مفتخر گرديد و در همان عصر رسول خدا(ص) در گذشت.
بنابر اين، از خزرجيان افزون بر پنج تن كه از زمره نخستين گروه يثربى بودند و در سال يازدهم مسلمان شدند، چهار نفر ديگر و يك «حليف» (همپيمان) - روى هم ده تن - در اين پيمان شركت جستند. اما از قبيله اوس دو نفرى كه از آنها ياد شد، در واقع، هيچيك اوسى نبودند و تنها به دليل «حليف» بودن با اوسيان، (24) اوسى به شمار آمدهاند. بعد از اين، اوسيان پس از عقبه اولى و بيشتر پس از مسلمان شدن سركردهشان، سعدبن معاذ، ايمان آوردهاند. (25) در اينجا، ياداور مىشويم كه مقريزى مورخ معتقد است كه على(ع) و ابوبكر نيز در «بيعة النساء» شركت كردند. همچنين وى به جاى عباس بن عباده، براء بن معرور اوسى را در زمره بيعت كنندگان دانسته است. (26)