2.نظارت بر حاكمان منتخب در نظام اسلامى حق ديگر مردم در يك نظام مردم‏سالارى محسوب مى‏شود:

از آن جا كه قدرت سياسى مى‏تواند به فساد، ديكتاتورى و استبداد از سوى حاكمان بينجامد، مساله نظارت بر كار حكومت از مهم‏ترين مسائل و در عين حال پيچيده‏ترين امور در نظام‏هاى سياسى گذشته و حال بوده است و حتى مساله تفكيك قوا كه در نظام‏هاى جمهورى مورد پذيرش قرار گرفته و مبناى تقسيم وظايف حكومت است، به عنوان يك ساز و كار نظارتى مورد توجه قرار مى‏گيرد ; همچنين قوانين اساسى كشورها به اشكال مختلف تلاش دارند كه از يك سو، راه را بر بروز خود كامگى سد كنند و از سوى ديگر، راه الزام حكومت‏ها به انجام وظايفشان را هموار نمايند. آرمان مطلوب اسلامى چنين است كه انسان‏ها در سايه توجه به خدا و واقعيت روز جزا و اين كه خداوند شاهد و ناظر بر اعمال ماست، نوعى كنترل درونى را تجربه كنند كه البته بهترين شكل نظارت با ويژگى‏هاى خاص آن همين است ; اما به عنوان راهكار عملى به ويژه در عرصه مسائل سياسى و حكومتى قابل قبول نيست كه به صرف اعتماد به مديران و حاكمان و اين كه آنان مسلمانند و به روز جزا اعتقاد دارند، هيچ گونه نظارتى بر عملكرد آنان اعمال نشود.از مهم‏ترين راهكارهاى عملى نظارت بر عملكرد حكومت و حاكمان، نظارت خود مردم به عنوان صاحبان اصلى حكومت است.امام على به اين حق مردم يعنى نظارت بر كار حكومت تصريح كرده‏اند و به مردمى كه با ايشان بيعت كرده بودند مى‏فرمود:

الا و ان لكم عندي ان لا احتجز دونكم سرا الا في حرب و لا اطوى دونكم امرا في حكم[14]; آگاه باشيد كه حق شماست‏بر من كه چيزى را از شما مخفى ندارم مگر در مسائل نظامى و امور جنگ (كه قطعا بايد پوشيده بمانند) و يا اين كه كارى را مگر آن جا كه حكم شرع در كار باشد، بدون در نظر گرفتن خواست و نظر شما انجام ندهم.

امام على در موارد متعددى بنابر نظر و نظارت مردم بر كار حاكمان و واليان، حاكمان متخلف را عزل مى‏كرد و اين به معناى احترام به نظارت عمومى بر كار دولت است.داستان سوده (از زنان صدر اسلام) و شكايت او از يكى از واليان حضرت در تاريخ مشهور است كه مى‏گويد: وقتى از ظلم مامور على به او شكايت‏بردم و گزارش دادم.حضرت بى درنگ بر روى قطعه پوستى خطاب به آن حاكم چنين نوشت:

فاذا قرات كتابي هذا فاحتفظ بما في يدك من عملنا حتى يقدم عليك من تقبضه منك; ^[15]وقتى نامه مرا خواندى، آنچه از كار ما (ماموريت) در دست تو است‏حفظ كن تا كسى به سراغت آيد و آنها را از تو تحويل بگيرد.

يكى از اقدامات مهم و عملى آن حضرت براى تحقق نظارت مردم، تشكيل «ولاية المظالم‏» بود كه به صورت دادگاهى منحصرا به شكايات مردم از دولت و ماموران دولتى رسيدگى مى‏كرد.همچنان كه ملاحظه مى‏شود، امام على‏عليه السلام هم در مرحله تئورى و نظر، نظارت مردم بر حكومت و حاكمان را يك حق مسلم براى مردم مى‏داند و هم ساز و كارى‏هاى لازم براى تحقق آن را فراهم مى‏آورد.