پیام امام امیرالمؤمنین (علیه السلام)

است، كودكان، رو به جوانى مىروند و جوانان، رو به سوى كهولت و سرانجام، پيرى و فرسودگى و در پايان مرگ است. اين قانونى است تخلّف ناپذير و بدون استثنا و قانونى است كه احدى هر قدر قوى و نيرومند و هوشيار و آگاه باشد، قدرت مخالفت با آن را نخواهد داشت. اين مسيرى است كه دستِ قدرتِ آفريدگار به منظور تكامل انسانها براى آنان ترسيم كرده است.

در جاى جاى آيات قرآن نيز اين فرمان تكوينى در كتاب تشريع آمده است.

در يك جا مىفرمايد: (كُلُّ نَفْس ذائِقَةُ الْمَوتِ) هر انسانى سرانجام مرگ را مىچشد. (1)

در جاى ديگر مىفرمايد: (أَيْنَما تَكُونُوا يُدْرِكْكُمُ الْمَوْتُ وَ لَوْ كُنْتُمْ في بُروُج مُشَيَّدَة) هر جا باشيد مرگ شما را درمى يابد، هر چند در برجهاى محكم قرار گيريد. (2)

حتّى پيغمبر اكرم (صلّى الله عليه وآله وسلّم) ـ كه برترين موجودات عالم خلقت است ـ مخاطب به اين خطاب مىشود.

«إنّكَ مَيِّتٌ وَ إِنَّهُمْ مَيِّتُونَ; به يقين تو وفات مىكنى و آنها نيز خواهند مرد (3).»

نه تنها انسانها، كه جهان خلقت جملگى، رو به سوى مرگ مىرود:

«كُلُّ شَىء هالِكٌ إلاّ وَجْهَهُ; همه چيز جز، ذات او، فانى مىشود. (4)» و امثال اين تعبيرها.

اين احتمال نيز وجود دارد كه مراد از فرمان كوچ، در جمله «أُمِرْتُمْ بالظَّعْنِ» فرمان آمادگى براى كوچ از دنيا باشد، مانند آنچه در خطبه 204 آمده است كه مىفرمايد: «تَجَهَّزُوا رَحِمَكُمُ اللهُ ـ فَقَدْ نُودىَ فيكُمْ بِالرَّحيلِ; آماده حركت شويد! كه نداى رحيل در ميان داده شده است». (5)

1 ـ سوره آل عمران، آيه 185.

2 ـ سوره نساء، آيه 78.

3 ـ سوره زمر، آيه 30.

4 ـ سوره قصص، آيه 88.

5 ـ طبق معناى نخست، اَمْرِ در«أُمِرْتُمْ بِالظَّعْنِ»، امر تكوينى و اَجَلِ الهى است، ولى چيزى در جمله، در تقدير نيست. امّا طبق معناى دوم امر، جنبه تشريعى دارد و عبارت «مجهّز شدن»، در تقدير است و يا «ظعن» به معناى مجازى است.