در ابتداى سال 1314 ش. و به دنبال تشديد مسأله لباس متحدالشكل و اجبارى بودن كلاه بين المللى (شاپو) و ترويج بى حجابى، مشكلاتى در سطح جامعه مسلمان ايرانى به وجود آمد. در اين زمان آيت الله حاج حسين قمى كه در مشهد اقامت داشت، از روندى كه دستگاه حاكمه در پيش گرفته بود، به شدت نگران شد و از مردم خواست برضد اوضاع پيش آمده، قيام كنند. به دنبال آن علما و روحانيون و اصناف شهر از ايشان مى خواهند كه جهت مذاكره با شاه عازم تهران شود. وى پس از عزيمت به تهران، در زاويه حضرت عبدالعظيم (شهر رى) اقامت مى كند، اما از طرف شهربانى تحت مراقبت قرار مى گيرد و مقرر مى شود كسى به ديدن ايشان نرود. علما و مردم مشهد با آگاهى از اين جريان، تلگراف هايى جهت آزادى ايشان به مركز ارسال داشتند. در اين وقت اوضاع شهر مشهد به حالت بحرانى در آمد و عدّه اى از اعتراض كنندگان دستگير شدند. با اجتماع مردم در مسجد گوهرشاد، شخصى به نام شيخ محمدتقى نظام الدين معروف به بهلول، در سخنانى مردم را به مقاومت در مقابل دولت دعوت كرد، اين سخنرانى ها دو تا سه روز ادامه يافت. افزون بر او، نواب احتشام ـ يكى از خدام ـ به روى منبر مى رود و كلاه خود را زير پا گذاشته و مى گويد: «لعنت بر كلاه و مؤسس آن» و كلاه را پاره كرده، دور مى اندازد. همچنين در شب واقعه، روحانيون ديگرى نيز به منبر رفته، برضد دستگاه حاكمه به سخنرانى مى پردازند. پليس مشهد قادر به متفرق كردن جمعيت نبود; بنابراين استاندار خراسان، از ارتش مى خواهد كه مردم را از اطراف صحن و مسجد گوهرشاد متفرق سازد. تا اين كه در تير 1314 ش. نظاميان با حمله به مسجد گوهرشاد، كشتار فجيعى به راه مى اندازند و عدّه بى شمارى از مردم را به شهادت مى رسانند. پس از اين قتل عام، دستگيرى علما و كسانى كه در اين جريان دخالت داشتند، به طور گسترده اى آغاز مى گردد و اين اعتراض به شدت سركوب مى شود[س ش 70 و 71].
[تعداد بازداشت شدگان واقعه گوهرشاد در هنگ شاپور و تقاضاى تاديه بهاى داروى به مصرف رسيده] و زارت داخله، اداره سياسى، نمره 1601ـ781/س، به تاريخ 30 آذرماه 1314 ش
محرمانه ـ اداره كل شهربانى
بطورى كه از وزارت جنگ اشعار داشته اند در قضيه مشهد هفتصد نفر از دستگيرشدگان در هنگ شاهپور توقيف بوده اند و در مدت توقفشان مقدارى دوا به مصرف معالجه آنها رسيده كه بايد قيمت آنها به لشكر 9 شرق تاديه شود چون نگهدارى مجرمين به عهده شهربانى ها است. قدغن فرماييد قيمت دواجات را كه در حدود چهارصد و سى و پنج ريال و بيست دينار است به لشكر مزبور پرداخته و نتيجه را اطلاع دهند.
نمره 803 ـ 29 آذر 14
سواد شرح فوق براى اطلاع رياست وزرا ارسال مى شود.
از طرف وزير داخله [امضا] همايون سياح
[حاشيه]: ضبط شد 3/9/14.
(سند شماره 70)
[وزارت داخله به رياست وزراء 3 شهريور 1315] و زارت داخله، اداره سياسى، نمره 35605/2681/س، به تاريخ 3 شهريور 1315، فورى
رياست وزراء ـ عطف به نامه 6429 صورت اسامى اشخاصى كه بر اثر جريان امر تغيير كلاه نهضت بانوان تبعيد شده اند لفاً تقديم مى گردد از ساير تبعيدشدگان ولايات صورت جامعى در دست نيست.
ازطرف وزير داخله [امضاء]: همايون سياح
[حاشيه]: از شهربانى صورت كامل از تبعيدشدگان خواسته شود سواد صورت وزارت داخله براى اطلاع شهربانى ارسال شود تا تكميل نمايند.
1. سيدمحمّد دعايى رازجى از كرمان به يزد
2. شيخ عباس افتخارى از رفسنجان به كرمان
3. سيد ابراهيم مساوات از برازجان به كرمان
4. شيخ محمود شريعت از مشهد به طبس
5. سيد صادق خطيب از مشهد به نيشابور
6. ميرزا مسيح از مشهد به ميامى
7. سيد حسام فال اسيرى از شيراز به مشهد
8. شيخ حسين ناطق درشهربانى مشهد توقيف
(سند شماره 71)