سنّت

دومين منبع و مستند احكام، در فقه اماميه شناخت سنّت پيامبر اكرم(ص) و ائمه معصومين(ع) است (18) به مجموعه گفتار، كردار و تقرير(امضا) معصومين(ع) سنّت (19) مى گويند، و روايات، تعبيرى ديگر از آن است.

درباره غرر چند دسته روايت وجود دارد:

الف) روايت مشهور نبوى(ص)؛

ب) رواياتى كه لفظ غرر در آن ها آمده است؛

ج) رواياتى كه مضمون و مفاد آن ها متعرض مفهوم غرر است.

الف) روايت مشهور نبوى(ص)

دسته اول شامل روايت مشهور نبوى(ص) «نهى النبى(ص) عن بيع الغرر» و «يانهى النبىّ عن الغرر»(20) است. اين تنها روايتى است كه در خصوص نهى از بيع غررى، از پيامبر اسلام(ص) در كتب احاديث شيعه و اهل سنّت (21) نقل شده است. ما در اين جا با توجّه به اهميت روايت - كه مستند و مدرك قاعده غرر مى باشد - آن را عيناً از چند منبع معتبر نقل مى كنيم:

1 - روينا عن جعفر بن محمد عن ابيه عن آبائه: أنّ رسول اللَّه(ص) نهى عن بيع الغرر؛(22) پيامبراسلام(ص) از معاملات غررى نهى فرمود.

2 - و رواه الصدوق فى (عيون الأخبار) بأسانيد تقدّمت فى اسباع الوضوء عن الرضا عن آبائه عن على(ع) نحوه و زاد: و قد نهى رسول اللَّه(ص) عن بيع المضطر و عن بيع الغرر؛(23) و به تحقيق رسول اللَّه(ص) از معامله مضطر و معامله غررى نهى فرمود.

3 - حدثنا محرز بن سلمة العدنىّ: حدثنا عبد العزيز بن محمد، عن عبيداللَّه، عن ابن الزناد، عن الاعرج عن ابى هريرة، قال: نهى رسول اللَّه(ص) عن بيع الغرر و عن بيع الحصاة.(24)

پيامبر اكرم(ص) از بيع غررى و بيع حصات نهى فرمودند.

4 - أخبرنا عبيداللَّه بن سعيد قال حدثنا يحيى بن سعيد عن عبيداللَّه قال أخبرنى ابوالزناد عن الأعرج عن ابى هريره قال: نهى رسول اللَّه(ص) عن بيع الحصاة و عن بيع الغرر؛(25) پيامبر اسلام(ص) از معامله حصات و بيع غررى نهى فرمود.

5 - حدثنا محمد بن مخلد حدثنا محمد بن الحسين الأعرابى ابوجعفر حدثنا شاذان حدثنا ايوب بن عتبة عن يحيى بن ابى كثير عن عطاء، عن ابن عباس قال: نهى رسول اللَّه(ص) عن بيع الغرر.(26)

6 - حدثنا ابوبكر و عثمان ابنا أبى شيبه، قالا: حدثنا ابن ادريس، عن عبيداللَّه، عن ابى الزناد عن الأعرج عن أبى هريرة: ان النبىّ(ص) نهى عن بيع الغرر، زاد عثمان: والحصاة.(27)

ب ) رواياتى كه از ائمه(ع) نقل شده و لفظ غرر در آن ها آمده است:

1 - دعائم الاسلام، عن اميرالمؤمنين(ع) انّه سئل عن بيع السمك فى الآجام، واللبن فى الضروع و الصّوف على ظهر الغنم، قال: هذا كُلُّه لايجوز لانّه مجهول غير معروف يَقِلُّ و يكثر و هو غرر؛(28) از اميرالمؤمنين على(ع) درباره خريد و فروش ماهى در نى زار و شير ندوشيده و پشم بر گوسفند سؤال شد، ايشان در جواب فرمودند: هيچ كدام از اين خريد و فروش ها جايز نيست؛ زيرا آن ها مجهول هستند، كم و زياد شوند و غرر است.

2 - صحيفة الرضا (ع) باسناده عن الحسين بن على(ع) قال خطبنا اميرالمؤمنين(ع) على المنبر: ... و قد نهى رسول اللَّه(ص) عن بيع المضطرّ و عن بيع الغرر و عن بيع الثمار؛(29) امام حسين(ع) مى فرمايند: اميرالمؤمنين(ع) بر روى منبر براى ما خطبه ايراد مى فرمود (و پس از ذكر مطالبى) فرمودند: رسول اللَّه(ص) از بيع مضطرّ و از معامله غررى و از خريد و فروش ميوه درختان نهى فرمود.

ج ) دسته سوم رواياتى است كه مضمون و مفاد آن ها متعرض مفهوم غرر شده است و يا به تعبيرى مضمون روايت مشهور نبوى را تأييد كرده و بر اساس بيان شده اند:

1 - عن النبى(ص): لاتبع ماليس عندك؛ پيامبر اسلام(ص) فرمود چيزى را كه مالك آن نيستى و يا آن چه را كه بر آن سلطنت كامل ندارى (كنايه از عدم قدرت بر تسليم مال) نفروش.

البته فقيهان درباره مفاد حديث اختلاف نظر دارند، ولى به نظر مى آيد اين حديث درباره شرط قدرت بر تسليم باشد كه در صورت عدم قدرت بر تسليم و تسلّم، معامله، غررى و باطل است.(30) بررسى مفاد و دلالت حديث را به آينده موكول مى نماييم.

2 - روايت حمّاد بن ميسرة، عن جعفر عن ابيه(ع) انّه كُرِه ان يشترى الثوب بدينار غير درهم؛ لانّه لايدرى كم الدينار من الدرهم (31)؛ روا نيست خريد پارچه در برابر يك درهم كم تر از يك دينار؛ زيرا نسبت دينار با درهم مجهول است.

3 - سكونى از امام صادق(ع) نقل مى كند، درباره كسى كه كالايى را در برابر يك دينار منهاى يك درهم به صورت نسيه مى خرد، حضرت به نقل از پدرش و وى به نقل از على(ع) فرمود: فاسدٌ، فلعلّ الدينار يصير بدرهم.(32) چنين معامله اى باطل است؛ زيرا چه بسا دينار و درهم با هم برابر گردد.