راه آنان كه نعمت مادى و معنوى به آنان عنايت كردى و آنان هم به توفيق تو و هدايت و عنايتت تمام نعمتهاى تو را در راه تو مصرف كردند و از اين طريق خير بردند و خير رساندند و از اين راه تمام حقوق تو و عباد تو را رعايت كردند ، در رأس اينان ، انبيا و صديقين و شهدا و صالحيناند .
وَمَن يُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِم مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاءِ وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولئِكَ رَفِيقاً [450] .
و كسانى كه از خدا و پيامبر اطاعت كنند ، در زمره كسانى از پيامبران و صدّيقان و شهيدان و شايستگان خواهند بود كه خدا به آنان نعمت [ ايمان ، اخلاق و عمل صالح ] داده و اينان نيكو رفيقانى هستند .
غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ [451] .
هم آنان كه نه مورد خشم تواند .
غضب شدگان مردمى هستند كه با شناخت حق و يافتن راه به عناد و لجاج و دشمنى با حق برخاسته و مسيرى غير راه الهى انتخاب كردند .
از آيات كتاب الهى استفاده مىشود كه مصداق كامل اين جمله يهودياناند كه دانسته راه خطا مىروند و به انواع فسادهاى اخلاقى ، سياسى ، اجتماعى و خانوادگى آلودهاند . مطالعه در وضع حزب ننگين صهيونيسم و اوضاع اسرائيل و جناياتش نمايشگر اين معناست كه اين گروه دچار غضب حقند .
گمراهان كيانند ؟
وَلاَ الضَّالِّينَ [452] .
و نه گمراهاند .
آن مردمى كه كج فهمند ، به رأى خود راه خدا را تفسير مىكنند و دين را غلط مىفهمند و مسير كمال را در آنچه خدا نمىپسندد مىانگارند و براى شناخت حق ، سر از ميزان و معيار برتافته و آنچه خود مىخواهند انجام مىدهند گمراهند و از مصاديق بارز گمراهان نصارى هستند .
غرور علمى و صنعتى آنان به خصوص در اين روزگار ، شما را به اين معنى رهنمون مىشود كه اينان مسير را آن مىپندارند كه با تكيه بر دانش و صنعت خود ترسيم مىكنند و به راه خود ساخته يا به آنچه كه از آيين به رأى خود توجيه مىكنند عمل مىنمايند .
البته غضب شدگان و گمراهان فقط يهود و نصارى نيستند ، بلكه هر قشر و طايفهاى كه از راه خدا جدا باشد و سر از معيارهاى الهى برتابد به نسبت شدت و ضعفش غضب شده و گمراه است و بدون ترديد اگر نمازگزار داراى آثار و اخلاق يهود و نصارى باشد و نشانههايى از مردم منحرف در او باشد گمراه و مورد غضب است .
علامت اتصال به نماز حقيقى ، داشتن آثار و صفات چهار طايفهاى است كه در آيه گذشته مطرح شدهاند :
انبيا ، صديقين ، شهدا ، صالحين .
امام موحدان حضرت على عليهالسلام جمله اهدنا الصراط المستقيم را بدين گونه توضيح مىدهد :
آن توفيق كه در گذشته ما را به پيروى و اطاعت از تو موفق كرد ، پيوسته دار تا در آينده هم از تو اطاعت كنيم[453] .