در اين آيات ، مصلين از قاعده خلقت اوليه انسان كه هلوعيت است و لازمه آن منوعيت و جزوعيت است استثنا شده‏اند ؛ بنابراين در ذات انسان عنوان صلاة كه داراى چنين آثارى است به نحو سرشت و فطرت نهاده شده و بايد به مقام بروز و ظهور رسد و حس خفته الهيه بيدار گردد .

و بنابراين مراد از خلقت انسان به حالت هلوعيت ، خلقت يكى از حالات و مقامات انسان است نه حاق سرشت اصلى انسان و آيه بيان آفرينش حالات عادى و عمومى انسان را مى‏نمايد نه اصل نفس ناطقه و روح قدسى را .

به نظر علامه بزرگوار ، عنوان صلاة به نحو سرشت در وجود تمام انسان‏ها نهاده شده و اين انسان است كه بايد اين قوه الهيه را به فعليت برساند ، تا به آثارى كه از تبع صلاة است برسد و اگر انسان اين راه را طى نكند ، با دست خودش تيشه به ريشه خودش زده و خويش را از سعادت دنيا و آخرت محروم كرده است[160] .

آثار نماز

اما آثارى كه در آيات سوره مباركه معارج به عنوان آثار نماز ذكر شده عبارت است از :

1 ـ دوام در نماز

2 ـ انفاق مال در راه خدا به محروم

3 ـ تصديق به روز جزا

4 ـ ترس از عذاب قيامت

5 ـ حفظ شهوت جنسى از محرمات

6 ـ رعايت امانت

7 ـ وفاى به عهد

8 ـ قائم به گواهى و شهادت بر اساس عدل

9 ـ محافظت بر آداب ظاهريه و باطنيه نماز

در اين آثار نه‏گانه دقت كنيد ، ببينيد هر يك از اين آثار و حسنات مايه حسنات ديگر است و در حقيقت ببينيد كه يك نماز واقعى انسان را چگونه تصفيه و تزكيه مى‏كند و او را با حسنات الهيه همراه كرده و از اين طريق چه بهره‏هايى در دنيا و آخرت نصيب انسان مى‏نمايد .