بدون شك بين نمازگزاران واقعى و حتى آنان كه با نماز برخوردى عادى دارند ، ولى تا اندازهاى شرايط ظاهرى آن را رعايت مىكنند و بين بىنمازان و سبكانگاران نماز ، در تمام برنامههاى ظاهرى و باطنى فرق است .
نمازگزار به خاطر وجوب نمازهاى يوميه ناچار است از تمام آلودگىهاى ظاهر و در حدى از آلودگىهاى باطن خود را حفظ كند ، ولى بىنماز خود را ملزم به رعايت بهداشت و ترك بسيارى از گناهان نمىداند .
نمازگزار به خاطر آب وضو يا غسل يا خاك تيمم و به خاطر لباس و مكان ، ناچار است از محرمات و لگدكوب كردن حق مردم چشم بپوشد و در حقيقت خود را از فحشا و منكرات ظاهرى و باطنى حفظ كند ، اما بىنماز خود را ملزم به اين امور نمىداند.
نمازگزار علم دارد كه خداوند مهربان نماز احدى را با آب حرام ، لباس حرام ، مكان حرام ، روح بىتقوا قبول نمىكند ، از اين جهت بر خود لازم مىبيند كه پاكى ظاهر و باطن را حفظ كرده و در صراط مستقيم الهى ثابت و پايدار بماند .
البته ، اين نكته در تمام عبادات و واقعيتهاى اسلامى ملاحظه شده ، به اين معنى كه اسلام ، قسمت مهمى از عبادات را جهت حفظ حقوق مردم و رام شدن نفس سركش و طبيعى ماندن اميال و غرائز و حالات و شهوات قرار داده است .
البته يك دين جامع و كامل بايد چنين باشد ، خودخواهى منشأ تمام مفاسد است ، بايد در مرحله اول ريشه عموم بيمارىهاى روحى را چاره كرد ، هم چنان كه اساس همه ترقيات معنوى و روحى و اصلاحات فردى و اجتماعى ، خداشناسى و خداپرستى است و خودخواه و خودپرست ، نمىتواند خداجوى و خداپرست باشد ؛ پس اميد صلاح و اصلاح تا زمانى كه در چاه خودپرستى است نبايد از او داشت !
نماز ـ كه جامع بسيارى از عبادات است ـ از جمله علل علاج خودپرستى و هواپرستى است . نمازگزار واقعى خدا را دوست دارد و خدا هم او را دوست دارد ؛ آيا دوستى خدا با خودخواهى و افراط در حب مال و جاه كه اصل هر گناه و خطايى است قابل جمع است ؟
نمازگزار در نمازش خدا را به دو صفت رحمان و رحيم مىستايد ، اگر از نمازش غافل نباشد قهراً در مقام كسب اين صفت الهى و تخلق به اخلاق خدايى خواهد كوشيد و مهربانترين مردم خواهد شد و از سنگدلى و بىرحمى و بىمهرى پاك خواهد ماند .
نمازگزار واقعى مىداند كه خداوند در سوره مؤمنون خطاب به پيامبران فرموده كه :
اول از مال حلال و پاك بخوريد ، سپس به عبادت قيام كنيد[168] .
نمازگزار مىداند كه پيامبر عزيز اسلام صلىاللهعليهوآله فرموده :
خداوند را بر فضاى بيت المقدس فرشتهاى است كه هر شب ندا مىكند :
هر كس از مال حرام بخورد ، واجب و مستحبى از او قبول نمىشود[169] .
و مىداند كه پيامبر صلىاللهعليهوآله فرموده :
كسى كه لباسى را به ده درهم خريده و در پول آن لباس درهمى از حرام باشد ، خداوند در آن لباس نماز را نخواهد پذيرفت[170] .