در جواب نامه وحشى اين آيه نازل شد :

إِلاَّ مَن تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلاً صَالِحاً فَأُولئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ .

مگر آنان كه توبه كنند و ايمان آورند و كار شايسته انجام دهند كه خدا بدى‏هايشان را به خوبى‏ها تبديل مى‏كند .

پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله شخصى را مأمور كرد تا به مكّه رفته و اين آيه را براى وحشى و يارانش بخواند . پس از آن كه از آيه مورد نظر با خبر شدند گفتند : اين شرطى شديد و تكليفى دشوار است ، ما مى‏ترسيم از عمل كننده‏هاى اين آيه نشويم .

حق تعالى اين آيه را فرستاد :

إِنَّ اللّهَ لاَ يَغْفِرُ أَن يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ مَا دُونَ ذلِكَ لِمَن يَشَاءُ .

مسلماً خدا اين كه به او شرك ورزيده شود نمى‏آمرزد ، و غير آن را براى هر كس كه بخواهد مى‏آمرزد .

چون پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله اين آيه را فرستاد گفتند : مى‏ترسيم از گروه لِمَن يَشَاءُ ( براى كسى كه بخواهد ) نباشيم .

در اين هنگام اين آيه نازل شد :

قُلْ يَا عِبَادِىَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِن رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ .

بگو : اى بندگان من كه [ با ارتكاب گناه ] بر خود زياده روى كرديد ! از رحمت خدا نوميد نشويد ، يقيناً خدا همه گناهان را مى‏آمرزد ؛ زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است[38] .

34 ـ حكايت سه مرد گنهكار در قرآن

در ذيل آيه شريفه :

وَعَلَى الثَّلاَثَةِ الَّذِينَ خُلِّفُوا حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَيْهِمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَيْهِمْ أَنْفُسُهُمْ وَظَنُّوا أَن لاَمَلْجَأَ مِنَ اللّهِ إِلاَّ إِلَيْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ لِيَتُوبُوا إِنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ .

و [ نيز رحمتش ] شامل حال آن سه نفرى [ بود ] كه [ با بهانه تراشىِ واهى از شركت در جنگ ] بازمانده بودند [ و همه مسلمانان به دستور پيامبر با آنان قطع رابطه كردند ]تا جايى كه زمين با همه وسعت و فراخى‏اش بر آنان تنگ شد و [ از شدت غصه ، اندوه و عذاب وجدان ]دل‏هايشان هم در تنگى و مضيقه قرار گرفت ، و دانستند كه هيچ پناهگاهى از خدا جز به سوى او نيست ؛ پس خدا به رحمتش بر آنان توجه كرد تا توبه كنند ؛ زيرا خدا بسيار توبه‏پذير و مهربان است .

در شأن نزول اين آيه داستان سه نفر متخلّف از جهاد را مى‏خوانيم كه از عمل بسيار بد خود سخت پشيمان شدند و خداى مهربان پس از توبه و انابه ، از كردار زشت آنان درگذشت .

آن سه نفر از مردم مدينه و از طايفه انصار به نامهاى : كعب بن مالك ، فزارة بن ربيع و هلال بن اميّه بودند .

داستان آنان با كمى اختلاف كه در بعضى از تفاسير ديده مى‏شود بدين قرار است :