نصيبين شهرى است در ساحل فرات كه به نصيبين الروم نيز مشهور است و در نزديكى حران و آمِد قرار دارد. حرانيان براى رفتن به روم از اين شهر عبور ميكردند.1 مركز علمى نصيبين، از نظر تشكيلات و نظامات، كاملاً از روى حوزه علمى رها نظام يافته بود و مكانى براى تفسير كتب مقدس مسيحى بود. گفته شده است كه يكى از استادان آن، به نام حنانه، تعليمات مقدس را با فلسفه تلفيق ميكرد. دبستان ايرانيان به تبع رها در اين شهر فعال بود. شهر نصيبين در قرن پنجم ميلادى، در دوره پادشاهان ساسانى در ايران، جزء متصرفات و قلمرو مرزى ايران با روم بود. بدينرو، گسترش اين مركز را در سال 450 ميلادى به دستور فيروز، پادشاه ساسانى دانستهاند. مذهب نسطورى، كه با كليساهاى روم و امپراتورى روم نزاع داشت، در اين شهر، مورد حمايت ايران قرار داشت.2
نسطوريان نقش بسيارى در نشر منطق ارسطو داشتند. البته آنها به آن قسمتهايى كه به كار مناقشات مذهبى آنان ميآمد، توجه ميكردند؛ يعنى از هشت رساله ارغنون ارسطو، به قاطيغورياس، بارى ارمينياس و هفت فصل اول از انالوطيقاى اولى اكتفا ميكردند.
در انتقال علوم و آثار يونانى، به ويژه فلسفه، منطق، نجوم و رياضى به شرق، به ويژه جهان اسلام، نقش مهمى داشت.
شهر قنسرين از بلاد سوريه، در ساحل علياى فرات است و در سال 17 قمرى، در زمان خليفه دوم، عمر بن الخطاب، به دست ابوعبيده جراح فتح گرديد.3 در
1. دليسى، اوليرى، پيشين، ص 73. 2. صفا، ذبيح الله، پيشين، ص 13. 3. لغتنامه دهخدا، ج 36، ص 497.