(به خاطر جنگ يا خطر ديگرى) بترسيد بايد (نماز را) در حال پياده يا سواره انجام دهيد" و ركوع و سجود را با ايماء و اشاره بجا آوريد (فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجالًا أَوْ رُكْباناً).
" اما هنگامى كه امنيت خود را باز يافتيد، خدا را ياد كنيد، آن چنان كه به شما، چيزهايى را تعليم داد كه نمىدانستيد" و نماز را در اين حال به صورت معمولى و با تمام آداب و شرائط انجام دهيد (فَإِذا أَمِنْتُمْ فَاذْكُرُوا اللَّهَ كَما عَلَّمَكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ).
روشن است شكرانه اين تعليم الهى كه طرز نماز خواندن در حالت امن و خوف را به انسانها آموخته، همان عمل كردن بر طبق آن است.
" رجال" در اينجا جمع" راجل" به معنى پياده، و" ركبان" جمع" راكب"، به معنى سواره است، و منظور اين است كه به هنگام خوف از حمله دشمن مىتوانيد نماز را در حالتى كه سواره، يا پياده و در حال حركت و فعاليت هستيد انجام دهيد.
در حديثى از امير مؤمنان على (ع) نقل شده كه در بعضى از جنگها دستور داد تا نماز را به هنگام جنگ با تسبيح و تكبير و لا اله الا اللَّه بجا آورند «1» و نيز در حديث ديگرى مىخوانيم كه ان النبى (ص) صلى يوم الاحزاب ايماء :" پيامبر (ص) در جنگ احزاب با اشاره نماز خواند"»
و نيز از امام كاظم (ع) روايت شده كه در پاسخ اين سؤال كه اگر شخصى گرفتار حيوان درندهاى شود، و وقت نماز فرا رسد و از ترس آن درنده نتواند حركت كند چگونه نماز بخواند؟ فرمود: با همان وضعى كه دارد بايد نماز را بخواند هر چند پشت به قبله باشد، و ركوع و سجود را با اشاره در حالى كه ايستاده است انجام دهد «3».
1) نور الثقلين، جلد 1 صفحه 239 حديث 949. 2) مجمع البيان، ذيل آيه مورد بحث. 3) وسائل الشيعه، جلد 5 صفحه 483 (باب 3 حديث 3 با تلخيص و نقل به معنى) احاديث ديگرى نيز در اين باب به اين مضمون آمده است.