قَنُوطٌ).
منظور از انسان در اينجا" انسان تربيت نايافته" اى است كه قلبش به نور معرفت الهى و ايمان پروردگار، و احساس مسئوليت در روز جزا روشن نشده، انسانهايى كه بر اثر جهانبينيهاى غلط در محدوده عالم ماده گرفتارند، و روح بلندى كه ما وراى آن را ببيند، و ارزشهاى والاى انسانى را بنگرد، ندارند.
آرى آنها به هنگام اقبال دنيا مسرور و مغرورند، و به هنگام ادبار دنيا مغموم و مايوسند، نه پناهگاهى دارند كه به آنها پناه دهد و نه چراغ فروزانى كه نور اميد بر قلب آنها بپاشد.
ضمنا بايد توجه داشت كه" دعاء" گاه به معنى خواندن كسى است، و گاه به معنى طلب كردن چيزى است، و در آيه مورد بحث به معنى دوم مىباشد، بنا بر اين لا يَسْأَمُ الْإِنْسانُ مِنْ دُعاءِ الْخَيْرِ: يعنى انسان از طلب و تقاضاى نيكيها هرگز ملول و خسته نمىشود.
در اينكه" يئوس" و" قنوط" به يك معنى است، يعنى انسان نوميد، يا دو معنى مختلف دارد؟ و تفاوت ميان اين دو چيست؟ در ميان مفسران گفتگو است:
بعضى هر دو را به يك معنى (براى تاكيد) دانستهاند «1».
ولى بعضى" يئوس" را از ماده" ياس" به معنى وجود نوميدى در درون قلب و" قنوط" را به معنى ظاهر ساختن آن در چهره و در عمل دانستهاند «2».
مرحوم طبرسى در مجمع البيان در ميان اين دو چنين فرق گذاشته كه ياس نوميدى از خير است و قنوط نوميدى از رحمت «3».
(1)" الميزان" ذيل آيات مورد بحث (جلد 17 صفحه 426). (2)" فخر رازى" در تفسير كبير (جلد 27 صفحه 137) و تفسير" روح المعانى" (جلد 25 صفحه 4). (3)" مجمع البيان" جلد 9 صفحه 18.