صفحه‌ى 331
شده است كه آن را محاذى كنند تا پشت منكب راست كه ميان شانه و گردن است در اواسط عراق مثل كوفه و نجف و بغداد و امثال آنها. و احوط آن است كه جدى در غايت ارتفاع يا انخفاض باشد و احوط آن است كه در پشت گوش راست قرار دهند. و در مثل بصره و غير او از بلاد شرقيه، جدى را در گوش راست و در موصل و نحو آن از بلاد غربيه ما بين كتفين و در شام پشت كتف و در عدن ميان دو چشم و در صنعا بر گوش راست و در حبشه و نوبه به خدّ چپ قرار مىدهند. و ديگر از علامات، «سهيل» است و آن بر عكس «جدى» است و ديگر «خورشيد» است براى اهل عراق كه ميل مىكند در وقت زوال از طرف دماغ به جانب ابروى راست، هنگامى كه به نقطهى جنوب بايستد. و ديگر قرار دادن مشرق است بر جانب چپ و مغرب را بر جانب راست از براى اهل عراق لكن در آن جائى كه «جدى» را بين دو كتف قرار مىدهد مثل موصل. و ديگر «ثريا» و «عيوق» است از براى اهل مغرب كه اول را بر جانب راست و دوم را بر جانب چپ قرار مىدهند. و ديگر محرابى است كه معصوم (عليه السلام) در آن نماز خوانده باشد پس اگر معلوم باشد كه در آن محراب بدون تيامن و تياسر نماز خواندهاند اين علامتى است مفيد علم و الّا مفيد ظنّ است. و ديگر قبر معصوم (عليه السلام) است و آن نيز مفيد علم است هر گاه بداند كه صورت اول قبر تغيير نكرده و ظاهر قبر مطابق است با جسد معصوم (عليه السلام) و الّا مفيد ظنّ است. و ديگر قبلهى بلد مسلمانان است در نماز و قبور ايشان و محراب ايشان هر گاه معلوم نباشد كه از ابتداى بناى آن بر غلط شده است. و به غير اين علامات مانند قواعد هيئت و قول اهل خبره و امثال آن.
هر گاه ممكن نشد تحصيل علم در قبله، واجب است اجتهاد در تحصيل مظنّه و جائز نيست اكتفاء كردن به ظنّ ضعيف با امكان ظنّ قوى، چنانچه جائز نيست اكتفاء به قوى با امكان ظنّ اقوى. و فرقى نيست در ميان اسبابى كه مظنّه به آن حاصل مىشود، بلكه مدار بر ظنّ اقوى فالاقوى است، خواه از امارات مذكوره حاصل شود يا از غير آن اگر چه از قول فاسق