در عقد معيّن كرده باشند. و هم چنين است اگر مفوضة البُضع باشد و بعد از دخول و تعيين مهر آزاد شود به خلاف صورتى كه پيش از دخول آزاد شود كه ظاهر آن است كه مهر، مال خود كنيز باشد.
هر گاه كنيز در عدهى رجعيه آزاد شود، ظاهر آن است كه بتواند فسخ كند و اگر فسخ نمود بعد از آن شوهر نمىتواند به او رجوع كند به خلاف آن كه فسخ نكند كه شوهرش حق رجوع دارد. و اگر فسخ نمود، نبايد عده على حده بگيرد بلكه كافى است همان عده را به قدر عدهى حرّه تمام كند و اگر در عدهى بائنه آزاد شود خيار فسخ ندارد بنا بر اقوى.
فسخ كنيز محتاج به اذن حاكم نيست.
خيار فسخ كنيز فورى است بنا بر احوط و مراد به فور، فور عرفى است. بلى، اگر نداند آزاد شده يا نداند كه خيار دارد يا نداند خيار او فورى است؟ بعد از فهميدن مىتواند فسخ كند.
اگر كنيز مزوّجه، صغيره يا مجنونه باشد و آزاد شود، ولىّ او مختار بر فسخ خواهد بود.
اگر شوهر بفهمد كه كنيز آزاد شده بر او واجب نيست كنيز را خبر كند كه آزاد شده يا خبر دهد كه خيار دارد اگر كنيز نداند بلكه جايز است براى شوهر كه آزادى يا خيار او را اخفاء كند بر او.
ظاهر مشهور آن است كه در ثبوت خيار فرقى نيست ميان آن كه مولى او را شوهر داده باشد يا آن كه او را اذن شوهر كردن داده باشد و او به رضاى خود اختيار شوهر كرده باشد. و ممكن است بگوئيم كه مختص به صورت اولى است.
هر گاه مولى در وقت عتق، بر كنيز شرط كند كه نكاح را فسخ نكند ظاهر، صحت شرط است.
اگر غلام زن دار آزاد شود، نه غلام، خيار فسخ دارد و نه زوجهاش.
هر گاه غلام سه زن داشته باشد يك حُرّه و دو كنيز، و يكى از دو كنيز آزاد شود آيا آزاد شده مىتواند نكاح را فسخ كند يا نه؟ دو وجه است: و بنا بر جواز فسخ اگر اختيار بقاء زوجيت كند آيا غلام به ملاحظهى آن كه نمىتواند زياده از دو حُرّه به زوجيت او باشد مخيّر است بين تفريق معتقه يا ديگران يا آن كه نكاح معتقه باطل مىشود؟ دو وجه است و هم چنين است اگر سه كنيز در نكاح او باشد و دو نفر آنها آزاد شود يا چهار كنيز در نكاح او باشد و يكى از آنها آزاد شود كه در آن دو وجه است و در صورت مفروضه اگر دفعةً تمام كنيزان آزاد شوند آيا عبد مخيّر است كه دو نفر آنها را براى خود نگاه دارد و تتمه را رها كند و بعد از آن، آن دو زن خيار فسخ دارند يا آن كه از اول اختيار با زوجات است؟ و بر فرض آن كه زياده از دو نفر آنها اختيار بقاء زوجيت نمودند بعد از آن غلام مخيّر است يا آن كه نكاح تمام آنها باطل مىشود؟ چند وجه است.