غرض از ايراد خطب و هم ارزش فنى آنها كه نمونهاى از قسمت اخير را در بالا ذكر كرديم.
از لحاظ شايستگى اخلاقى خطيب و علو نفس، ما در هيچ تاريخى نمىبينيم كه او را به صفات: عدل، تقوا، زهد، حكمت، دانش، فداكارى، خلوص و... نستوده باشد، هر چند مورخ و واصف ضد اسلام و ضد على باشد. (قولى است كه جملگى بر آنند) در حالى كه با مطالعه شرح حال ساير خطباى عالم، از يونان گرفته تا روم و عرب كه خداوندان اين فن بودند و ساير ممالك، چه قبل از اسلام و چه بعد از آن، الى زماننا هذا، نه كمتر، بلكه حتى يك نفر را نمىجوئيم كه با على پهلو بزند و مستجمع كمالات صورى و معنوى باشد.
كدام خطيبى را جستهايد كه فن خود و حتى شخص خود را در راه خدا و براى خلق خدا مصروف كرده باشد و خود ذره طمع دنيايى حتى به قدر خردلى نداشته باشد اسامى مشاهيرى را كه بعنوان نمونه نقل كرديم، براى اين بود كه بياد آوريد، غرض هر يك جز كسب رياست و قدرت و حطام دنيوى چيز ديگرى نبوده، و اگر هم گاهى به يكى دو نفر برميخوريم، از جهات ديگرش بى نقص نمىبينيم.
براى آنكه در وجود على، تمام صفات كمال جمع است: سياست و تدبير، عدل و تقوا، دانش و عرفان، رحمت و رأفت، شجاعت و سطوت، بيان و تقرير، عمل و كار، فصاحت و بلاغت. او همه اين صفات را دارد آنهم در حد اعلا.
شما چه كسى را مىجوئيد كه داراى اين صفات متضاد باشد، تا ما با على در يك ترازو قرار دهيم بخاطر داريد كه در بالا نقل كرديم كه كمتر خطيبى وجود داشته كه خطب خود را بداهة و ارتجالا ادا كرده باشد. خطيبان سخنان خود را قبلا تهيه و در تنظيم آن وقتها مصروف مىكرده، چنانچه يكى از آنان براى تهيه يك خطبه ده سال رنج كشيده است.
و اما على، او در هر جا و هر مورد و در هر حالت كه اقتضا كرده، ايستاده و گوهر افشانى كرده است. بدون سابقه و تمرين قبلى، و ديدن مدرسه و استاد، و خواندن ادبيات و معانى بيان.
اين نيز يكى از صدها خصايص على است كه در ديگران يا نيست، و اگر هم هست، در حد شاذ و نادر و در موارد بخصوصى.
يكى ديگر از خصايص على اين است كه جامعيت دارد، هم خودش هم سخنانش. يعنى آنچه