تفسیر هدایت

صفحه ى 45

تدبر در كلام خدا روا نيست؟

ممكن نيست گفته شود كه روايات از تدبرى كه خدا به آن فرمان داده است نهى كرده اند. بلكه گفتار منطقيتر آن است كه بگوييم روايات چيزى را نهى كرده اند و آيه قرآن به چيز ديگرى فرمان داده است. يا اين كه روايات حدودى از تدبر را بيان كرده اند كه تجاوز از آن جايز نيست.

پس آيا روايات چه چيز را نهى كرده اند؟

واقع امر آن است كه انسان مى بايستى از حقى كه از آن آگاهى دارد پيروى كند، و آنچه را كه بر آن علم ندارد فروگذارد. خداوند سبحانه و تعالى مى گويد:

«وَ لا تَقْفُ ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا- از آنچه به آن علم ندارى پيروى مكن، كه گوش و چشم و قلب همه مورد پرسش و مؤاخذه قرار مى گيرند». (36/ 17)

به همين گونه بر انسان، در شريعت اسلام، روا نيست كه چيزى بگويد كه به آن علم ندارد. خداوند متعال مى گويد:

«وَ أَنْ تَقُولُوا عَلَى اللَّهِ ما لا تَعْلَمُونَ» (169/ 2).

و قرآن گفتن چيزى را كه شخص به آن علم ندارد، گناهى مى داند كه خدا آن را بزرگ مى شمارد و مردمان آن را كوچك مى شمارند:

«وَ تَقُولُونَ بِأَفْواهِكُمْ ما لَيْسَ لَكُمْ بِهِ عِلْمٌ وَ تَحْسَبُونَهُ هَيِّناً وَ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيمٌ- با دهنهاتان چيزهايى مى گوييد كه به آنها علم نداريد و آن را آسان و روا مى شماريد، در صورتى كه در نزد خدا بزرگ است» (15/ 24).

و بنا بر اين جايز نيست كه انديشه يا كارى را به كسى نسبت دهيم مگر اين كه يقين داشته باشيم كه از او است. و به همين گونه تفسير كردن سخن كسى به گونه خاصى كه قصد وى آن نبوده است، تا در اين باره يقين قطعى نداشته باشيم، روا نيست، و اگر چنين كنيم سخن او را تحريف كرده و به او نسبت نادرست داده ايم.