شجاعت تهى است، و معنى اول به روند آيه نزديكتر است به دليل گفته خداى سبحان كه:
«تَحْسَبُهُمْ جَمِيعاً- تو يكدل و همراه مىپنداريشان.»
آنان را، چنان كه خود يا بزرگانشان وانمود مىكنند، متّحد مىپندارى، «وَ قُلُوبُهُمْ شَتَّى- و حال آنكه دلهايشان از هم جداست.»
و از هم فاصله دارد، و اختلاف بنيادى و حقيقى همان است كه از دلهاى پراكنده آغاز مىشود.
«ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَعْقِلُونَ- و اين از آن روست كه آنان مردمى بىخردند.»
يعنى آنان از رهنمايى خرد پيروى نمىكنند و گرنه يگانه و يكتاپرست مىشدند، زيرا حقايقى كه خردهاى درست و مجرّد از اغراض آدمى را بدان رهنمون مىشود در هر زمان و مكان و نزد تمام مردم يكى است، و آنان از باطلى پيروى كردهاند كه مردم با آن توافق ندارند، و بدين سبب پراكنده و جدا شدهاند، و اگر از خرد پيروى مىكردند بيگمان خرد آنان را به حق يگانه رهنمون مىشد.
[15] و اين رفتارى است كه بر اساس نيك فهمى و خردورزى قرار نگرفته و شك نيست كه آنان را به سرنوشتى بد در هر دو سراى خواهد كشاند.
«كَمَثَلِ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ قَرِيباً ذاقُوا وَبالَ أَمْرِهِمْ- همانند كسانى هستند كه چندى پيش وبال گناه خويش را چشيدند.»
در دنيا.
«وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ- و به عذابى دردآور نيز گرفتار خواهند شد.»
در آخرت. و معنى آن چنين مىشود: آنان كه جزاى خود را ديدند، و اينان را نيز عذابى است همانند آنان، و وبال همان بدفرجامى است، «63» و درباره عبارت «الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ- و آنان كه پيش از اينان بودند.» گفتهاند: آنان عموم
63- المنجد، مادّه وبل: سوء العاقبة.