و عافيت نخواهند.
«رَبَّنا لا تَجْعَلْنا فِتْنَةً لِلَّذِينَ كَفَرُوا- پروردگار ما، ما را مورد فتنه (و گزند) كافران قرار مده.»
يعنى ما را موضع آزمونت براى آنان قرار مده، و اين كنايه از آزار رساندن و گزند كافران نسبت به مؤمنان است، زيرا اگر كافران بر مؤمنان دست يابند ايشان را مىآزارند و عذاب مىدهند، و در برابر آنان دشمنى خود را نسبت به حق آشكار مىكنند، هم چنان كه ستمگران با اصحاب اخدود كردند، «12» و نفوس صالحان هم چنان گرايش بسيار به توبه دارد:
«وَ اغْفِرْ لَنا رَبَّنا إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ- و ما را بيامرز، پروردگار ما، كه تو پيروزمند حكيمى.»
اين گرايش شديد به توبه از آگاهى آنان نسبت به كوتاهى خود در برابر خداى عزّ و جلّ و از نرسيدن آنان به حدّ اشباع در سرسپردگى و تسليم بدو ناشى مىشود. و از لحاظ واقعى مؤمن ضمانتى ندارد كه صد در صد در معرض خطايى قرار نگيرد (و لغزشى از او سر نزند)، از اين رو توبه را وسيلهاى براى تصحيح آن خطاها و پرهيز از جهات منفى آنها قرار مىدهد.
امّا پايان آيه، غايتى است در شيوه و ادب دعا كردن، بدين معنى كه درست نيست دعا كننده آنچه را مىخواهد بر پروردگار خود حتم و واجب گرداند، بلكه او اجابت دعا را موكول و منوط به مشيّت و خواست خداوند مىگذارد، پس اگر بخواهد آن را به عزّت و تسلّط خود اجابت مىكند، و اگر نخواهد به حكمت خود آن را نمىپذيرد و اجابت نمىكند، زيرا او قادر است كه به مؤمنان يارى دهد و با چيرگى خود كافران را از آزار دادن به ايشان باز دارد، هم چنان كه به حكمت خود، آنان را مورد آزار كافران قرار مىدهد. و تناقضى ميان عزّت و حكمت خداوند وجود
12- بنگريد به سوره بروج، آيات 4 تا 10- اخدود به معنى مغاك و شكاف است و كافران مؤمنان را بدان مغاكها كه از آتش انباشته بودند افكندند و سوزاندند- م.