روى ياد كرده كه شخص را فراوان در معرض ملامت و نصيحت قرار مىدهد، پس اگر نصيحت آن را بپذيرد رشد مىكند و در زندگى او نقش و موقعيت ايجابى دارد، و اگر به جلوگيرى از نداها و هشدارهاى آن ادامه دهد و به مخالفت با آن برخيزد، از كار خوددارى مىورزد و ديگر چندان به ملامت كردن شخص براى خطاهايى كه مرتكب شده است نمىپردازد.
هدف برنامههاى اسلام رشد و پرورش همين نفس است، و در بسيارى از قوانين و تشريعات خود، پهلو به پهلوى اعتماد بر عقل، به آن اعتماد مىكند، و بدين گونه آدمى دو محكمه پيدا مىكند: محكمه نفس لوّامه، و محكمه آخرت. امام صادق (ع) گفت: «حساب خود را پيش از آن رسيدگى كنيد كه به حساب شما رسيدگى شود، چه در قيامت پنجاه ايستگاه پس دادن حساب وجود دارد كه ايستادن در هر يك از آنها هزار سال طول مىكشد»، «6» و امام سجاد (ع) گفت: «اى پسر آدم! تا زمانى كه واعظى از نفس خود داشته باشى، بر خير و صلاحى، و انديشهاى در خصوص محاسبه ندارى». «7»
بدان سبب كه نفس لوّامه به ايفا كردن نقش خود در زندگى انسان برمىخيزد، رسالتهاى الاهى و اندرزهاى بيرونى مورد قبول آن واقع مىشود، و گرنه، در صورتى كه عقل از كار بازمانده و ضمير مرده باشد، هيچ اثرى از آن حاصل نمىآيد امام صادق (ع) گفت: «كسى كه از نفس وى واعظى براى او فراهم نشده باشد، موعظههاى مردمان هيچ دردى از او را درمان نتوانند كرد». «8»
[3- 4] و به همان گونه كه قيامت روز رستاخيز و جميع شدن استخوانها است، نفس لوّامه نيز آيت و نشانهاى وجدانى بر قيامت است به صورتى كه مىتواند آن را همچون تصوير كوچك شدهاى از آن ديوان داورى بزرگ در نظر گرفت، و شايد اگر انسان در روزى از روزها بنا نبود كه حساب كامل اعمال خود را پس
6- بحار الانوار، ج 70، ص 64. 7- همان جا. 8- همان منبع، ص 70.