3 ـ 4 ـ بيابان‏ها.

3 ـ 5 ـ نىزارها.

3 ـ 6 ـ قطايع ملوك و سلاطين اهل حرب

زمين‏هاى سلاطينِ كشورى كه در جنگ با كشور اسلامى هستند، از آن امام است.

3 ـ 7 ـ صفاياى سلاطين اهل حرب

زمين‏هاى پادشاهان كشورى كه با مسلمانان سرِ جنگ دارند از امام است1. به اعتقاد محقق، قطايع و صفاياى ياد شده اگر از آنِ مسلمان يا كافر معاهدى بوده به خود آن شخص برگردانده مىشود2.

3 ـ 8 ـ سواحل درياها

در ذيل به بحث درباره آن مىپردازيم.

ب) درياها در حكومت اسلامي

يكى از موارد انفال سواحل درياها است. اين مناطق نيز مانند ديگر موارد انفال از امام است و تصرف در آن‏ها بدون اذن ايشان جايز نيست. چون تا قرن هفتم كه محقق مىزيسته در بهره‏بردارى از درياها تنها به استفاده از سواحل براى صيد ماهى و غيره اكتفا مىشده، يا استفاده از سواحل نسبت به بقيه دريا غلبه داشته، ايشان به همين مورد بسنده كرده و به مالكيت درياها و اقيانوس‏ها و بستر و زير بستر آن‏ها هيچ اشاره‏اى نكرده است، ولى به تنقيح مناط مىتوان فهميد كه درياها و اقيانوس‏ها حكم اراضى موات را دارند، زيرا محقق در تعريف زمين موات چنين مىگويد:

هو الذى لاينتفع به لعطلته اما لانقطاع الماء عنه او لاستيلاء الماء عليه او لاستيجامه او غير ذلك من موانع الانتفاع3؛

زمين موات، زمينى است كه از آن بهره‏بردارى نمىشود، چون معطل مانده و

1. همان، ص136 و137.

2. همان، ص137.

3. همان، ص791.