در اينجا مقصود محقق از نماينده امام براى خصوص جهاد، در عصر حضور مىباشد بهطورى كه امام در شهر دورى نسبت به مرز كشور اسلامى هستند و مجاهدين با دستور نماينده ويژه ايشان بايد در جهاد شركت كنند؛ پس مىتوان چنين نتيجه گرفت كه بهنظر محقق، جهاد ابتدايى تنها با حضور امام و دستور ايشان با اهدافى كه خواهيم گفت ممكن است. لازم به ذكر است از آنجا كه احكام جهاد هر دو نوع جهاد (ابتدايى و دفاعي) را شامل مىشود و جهاد دفاعى ممكن است در عصر غيبت اتفاق افتد لذا لازم است احكام آن ذكر شود.
بايد گفت كه تكاليف بر اشخاصى كه شرايط عامه تكليف (بلوغ، عقل و قدرت) را دارند واجب مىشود؛ بنابراين، هيچ تكليفى بر ديوانه يا غيربالغ واجب نيست، چه رسد به وجوب جهاد كه شرايط ديگرى را نيز لازم دارد. افرادى كه از تكليف وجوب جهاد استثنا شدهاند بدين قرارند:
الف) زنان؛
ب) مردان پير و فرتوت؛
ج) نابالغين؛
د) ديوانهگان؛
ه··) نابينايان؛
و) افراد زمينگير؛
ز) مريضهاى ناتوان از سواركاري؛ دويدن و غيره؛
ح) فقيران1.
ناگفته نماند كه فقر بر حسب احوال اشخاص فرق دارد، اين تفاوت در نفقه عيال و نوع سلاح و مركبى كه فرد در جنگ استفاده مىكند و مسافت و هزينه راه در افراد مختلف است. البته امروزه با روى كار آمدن دولتها و در اختيار گرفتن امر جنگ، چون دولت هزينه سلاح، لباس، نفقات نظاميان و خانوادههاى آنان و هزينههاى ديگر ناشى از جنگ و اعزام نيرو را به عهده دارد ديگر به ندرت اتفاق مىافتد كه فقر در افراد مانع از رفتن به جنگ شود. نكته ديگر اينكه اگر در اثناى جنگ براى فردى عذر از شركت در جنگ ايجاد شد وجوب جنگ
1. همان، ص232. 2. همان، ص233.