ابن نحاس، محي الدين
جلد: 5
نويسنده: مهدي سلماسي
شماره مقاله:1860
اِبْنِ نَحّاس، محيي‌الدين احمد بن ابراهيم بن محمد دمشقي دمياطي، (د 814ق/1411م)،
فقيه حنفي، که بعدها به مذهب شافعي گرايش يافت. به گفت? سخاوي (1/203) وي ظرايف
رياضي را از طريق محاسبات هندسي به دست مي‌آورد و آثاري در اين زمينه نوشت که
امروزه حتي نامي از آنها در دست نيست. در منابع چندان اطلاعي دربار? زندگي و
تحصيلات او داده نشده، جز آنکه مي‌دانيم وي در دمشق زندگي مي‌کرد و با حمل? سپاه
تيمور لنگ به دمشق در 803ق/1401م به مصر فرار کرد و نخست به شهر مَنزله رفت و مورد
احترام اهالي آن قرار گرفت و سپس در دمياط اقامت گزيد (همانجا). از شاگردان وي تنها
به محمد بن حسن بدراني اشاره شده که کتاب مشارع الاشواق او را روايت کرده است (همو،
1/204). از ابن نحاس در مناب به عنوان فقيهي مبارز و سلحشور نام برده شده که در
جهاد بر ضد مهاجمان مسيحي جنووا شرکت فعال داشت. مسأل? جهاد مورد توجه خاص او بود،
تا جايي که اثر مشهور خود را با عنوان مشارع الاشواق الي مصارع العشاق در همين
زمينه تأليف کرد. ابن نحاس در نبردي که ميان اهالي دمياط و مهاجمان در گرفت،
فرماندهي نيروهاي مردمي را به عهده داشت و در همان نبرد کشته شد (ابن حجر،
7/24-25).
دو اثر زير از آثار او به چاپ رسيده است: 1. تنبيه الغافلين عن اعمال الجاهلين و
تحذير السالکين من افعال الهالکين، که در 1309 و 1313ق در قاهره منتشر شده است. چاپ
جديدي از آن نيز در بيروت به کوشش عمادالدين عباس سعيد در 1987م انتشار يافته است؛
2. مشارع الاشواق الي مصارع العشاق و مثير الغرام الي دارالسلام، که دربار? جهاد و
مجاهدان است و در 1272، 1290 و 1325ق در قاهره و همچنين در 1806م ترجم? آلماني آن
توسط فون‌هامر پورگشتال در لايپزيک به چاپ رسيده است. اين اثر توسط باقي افندي با
عنوان فضائل الجهاد به ترکي ترجمه شده و در 1251ق در بولاق چاپ شده است. نيز
خلاصه‌اي از آن که توسط خود ابن نحاس تهيه شده، در 1242 و 1251ق در بولاق مصر به
چاپ رسيده است.
تنها اثر خطي که از ابن نحاس در دست است، با عنوان بيان المَغنَم في الوِرد الاعظم
است که نسخ متعددي از آن در کتابخانه‌هاي مصر (دارالکتب، 1/115) و قاسم محمد رجب در
بغداد (عواد، 6) مضبوط است. سخاوي (1/203)، حاجي خليفه (1/348) و زرکلي (1/87) آثار
ديگري را نيز بدو نسبت داده‌اند.
مآخذ: ابن حجر، احمد بن علي، انباء الغمر، حيدرآباد دکن، 1394ق/1974م؛ حاجي خليفه،
کشف؛ دارالکتب، فهرست؛ زرکلي، اعلام؛ سخاوي، محمد بن عبدالرحمن، الضوء اللامع،
قاهره، 1353ق؛ عواد، کورکيس، فهرست المخطوطات العربيه في خزانه قاسم محمد الرجب
ببغداد، بغداد، 1384ق/1965م.
مهدي سلماسي