تساهل سياسي به منش و روش دولت و گروههاي سياسي در حوزه سياست باز ميگردد و بيانگر آن است كه افراد و گروهها به نظرات يكديگر احترام بگذارند و اجازه بروز و ظهور انديشههاي متفاوت وجود داشته باشد. بنابراين تساهل سياسي به بينش و گرايش و منش حكومت و حكومتگران بستگي تام دارد.
بينش امام نسبت به سياست مبتني بر جهان بيني و انسانشناسي و نوع نگاهي است كه امام به جامعه دارد در نظر امام سياست بمعني اداره انسان در همه ابعاد وجودي اوست. در نگاه امام انسان و جامعه تك بعدي نيست و منحصر در ماديات نميشود بلكه داراي ابعاد بسيار والا و متعالي است كه انبيا عهدهدار هدايت انسان و جامعه به سوي آن بودهاند، امري كه حكومتهاي دنيايي از عهده آن بر نميآيند. از عمده ويژگيهاي حاكميت در نظام امام بعد الهي و مردمي آن است با اين بيان كه با توجه به ماهيت از اويي و بسوي اويي انسان، فقط خداست كه استحقاق اطاعت و فرمانبرداري دارد و هيچ كس و هيچ قانوني بدون تصويب خداوند مشروعيت ندارد. از جانب ديگر انسان ذاتاً مختار است و براين اساس دين را اختيار ميكند و برپايه تعاليم اسلام فقيه جامع الشرايط عهده دار ولايت مردم در جامعه ميگردد. بنابراين ولايت از آنِ فقيه جامع الشرايط است و اما تولي منوط به پذيرش مردم است. بنابراين نظام اسلامي ترسيم شده از سوي اما دوپايهاي است. هم در تاسيس و هم در ادامه و استمرار نظام. يعني پس از تولّي مردم نسبت به نظام اسلامي هم حاكم و حكومت و هم مردم در چارچوب تعاليم اسام به ايفاي نقش ميپردازند. هم ولي و هم مردم در سير الي اللّه در حركتند تا ولي واجد شرايط نباشد و تا مردم تولي نكنند حكومت اسلامي شكل نخواهد گرفت. پس از شكلگيري حكومت اسلامي تساهل در دو حوزه قابل بررسي است:
1. حوزه خصوصي. از اينكه گفته ميشود اسلام پوشش دهنده همه زواياي زندگي فردي و اجتماعي انسان است و اينكه حكومت وظيفه هدايت مردم به سوي فلاح و صلاح را دارد، ممكن است اين برداشت شود كه حكومت در كليت و همه زندگي مردم دخالت ميكند اما اين گماني نادرست است زيرا در نظر امام حوزه خصوصي زندگي مردم كه از نظر مادي شامل محل سكونت و محل كار شخصي و از نظر معنوي شامل افعال مربوط به خود فرد ميباشد، كاملاً آزاد است و مردم در اين حوزه هركاري ميتوانند انجام دهند و هرگونه عملي را مرتكب شوند و هيچ كس حتي حكومت حق سركشي و تجسس هم ندارد چه رسد به دخالت. تساهل كاملي در اين حوزه برقرار است و تنها وظيفه، وظيفه امر به معروف و نهي از منكر است با حدود و شرايط مخصوص به خودش آن هم در صورتي كه خلافي بطور اتفاقي و بدون تجسس فاش گردد. البته اگر جرمي عمومي همچو ارتشأ در خفأ صورت گيرد و در محل خصوصي افراد كساني كه مطلع ميشوند حق دارند به مراجع ذي صلاح گزارش دهند يا اينكه عملي برخلاف امنيت عمومي همچون استراق سمع، جاسوسي و غيره صورت گيرد.
2. حوزه عمومي. در اين حوزه هم دولت فعال مايشأ نيست. در اينجا هم حقوق و آزاديهايي براي مردم به رسميت شناخته شده است كه گستره فعاليت مردم را فراخ ميكند از جمله: حق انتخاب شدن و انتخاب كردن افراد ذي صلاح براي تصدي امور عامه
آزادي احزاب و تشكلها
آزادي قلم و بيان و انتقاد
به تعبير حضرت امام:
"اما در جمهوري اسلامي جز در موارد نادر كه اسلام و حيثيت نظام در خطر باشد آن هم با تشخيص موضوع از طرف كارشناسان دانا، هيچ كس نميتواند راي خود را به ديگري تحميل كند و خدا آن روز را نياورد."5