تكويني پروردگار است و در سراسر جهان آفرينش چيزي نيست جز اينكه شعيرة الله و از شعائر الهي، يعني علامت تكويني آفرينش خداست.

عدم دليل بر استحباب نفسي سعي

صفا و مروه از شعائر تشريعي الهي است و بر حج‌گزار يا معتمر اعم از اينكه حج او قِران، اِفراد يا تمتع، و عمره او مفرده يا تمتع باشد[1] ـ گناهي نيست كه بين صفا و مروه طواف و سعي كند: (اِنَّ الصَّفا والمَروةَ مِن شَعائِرِ اللّهِ فَمَن‏حَجَّ البَيتَ اَوِ اعتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَيهِ اَن يَطَّوَّفَ بِهِما).

شايد راز اينكه سعي ميان صفا و مروه به حج و عمره مقيد شده: (فَمَن حَجَّ البَيتَ اَوِ اعتَمَرَ...) اين باشد كه سعي، عبادتي نفسي و مستحبي مستقل نيست، چنان‌كه وقوف در عرفات و مشعر و مبيتِ در منا نيز عبادتهايي مستقل نيست، برخلاف طواف كه مانند نوافل، عبادت و مستحبي نفسي و مستقل است و پس از انجام مناسك، در هر بار تشرف به مسجد حرام مي‌توان هفت شوط بر گرد كعبه طواف كرد، بلكه در هر شبانه روز ده مرتبه طواف كردن و در طول توقف در مكه مكرّمه، به عدد ايام سال، يعني 360 مرتبه طواف كردن مستحب است. چنين استحبابي درباره سعي، محل بحث و تأمل است و دليل قاطعي بر آن نيست.

فخر رازي به اين نكته عنايت كرده و سعي را عبادت مستقل ندانسته و عبادي بودن آن را فقط به عنوان جزء حج يا عمره پذيرفته است.[2]

[1] ـ البته عمرة تمتّع، جزئي از حج به شمار مي‌آيد، زيرا حج تمتّع، مشتمل بر عمر و حج است.

[2] ـ التفسير الكبير، مج2، ج 4، ص 175.