تذكّر:

1. اين آيه ظاهراً از نظر سياق با آيات گذشته و آينده ارتباط وثيق ندارد، هرچند اصل تناسب را مي‌توان تبيين كرد. برخي از پيشگامان تفسير چون فخر رازي كه نه از اطاله تحاشي داشتند و نه از احاطه به غيب حيادي متولّي بيان تناسبهاي احتيالي شده‌اند.[1] البته صدر و ساقه آيات گذشته و حال و آينده، معارف، احكام، حِكَم و لطايف فراواني را دربردارد و بين بسياري از آنها تناسبهاي زيادي است به گونه‌اي كه اگر فرصت و فراغتي مي‌بود استنباط وجوه بيشتر ممكن مي‌نمود؛ ليكن پرهيز از چنين تطويلي اولي است.

2. تناسب بين آيات بر فرض تماميّتِ كلامي و ظهور دلالي، نه استظهار تحميلي، به معناي تقارن يا تقارب نزول آيات نيست، زيرا برخي از آيات سوره بقره در سال اول هجرت نازل شده و بعض ديگر آن، مانند آنچه مربوط به تحويل قبله است، در سال دوم هجرت نازل شده و آيات راجع به حج و عمره و سعي بين صفا و مروه در جريان عمرة القضاء يا حجةالوداع، يعني با فاصله شش يا هشت سال بعد نازل شده است.[2] البته قرار دادن آيات قرآن در سوره معيّن و بعد از آيات مشخص و قبل از آيات معلوم ديگر حتماً حكيمانه و با حفظ تناسب بوده است؛ ليكن بايد بين تناسب محتوا و تقارن يا تقارب نزول فرق نهاد.

راز پرهيز برخي مسلمانان از سعي

در جاهليت بر فراز صفا و مروه دو بت به نامهاي «اساف» يا «اثاف» و «نائله»

[1] ـ التفسير الكبير، مج 2، ج 4، ص 173 ـ 174.

[2] ـ ر.ك: تسنيم، ج 2، ص 40.