«فاعل مختار» و «فاعل غير مختار»، نداريم.» (1)

< فليس="" الانسان="" الفاعل="" المختار="" باختياره،="" علة="" تامة="" للفعل="" بل="" هو="" علة="" ناقصة="" و="" له="" علل="" ناقصة="" اخري.="" ..="">؛ يعني فاعل مختار يكي از علل ناقصه‌اي از اين مجموعه است و اگر ساير اجزاء جمع شوند، علة تامة مي‌شود.

«مقصود ارسطوئيان» و من‌جمله مرحوم علامه طباطبائي از فاعل مختار، تنها «فاعل ارادي» است، چه انسان و چه حيوان؛ در حالي كه واقعاً حيوانات هم اراده دارند. با آن كه حيوانات، (چنانچه توضيح‌آن گذشت) فاعل مختار نيستند و مجبور به پيروي از غرايزند. فقط انسان، فاعل مختار است که ميان انتخاب انگيزه غريزي و انگيزه عقلي، آزاد است. چون ارسطوئيان ميان «اراده» و «اختيار»، فرق نگذاشته‌اند. اينك به توضيح بيشتري درباره تفاوت «اراده» و «اختيار» ميپردازيم.

تفاوت «اراده» و «اختيار»

< فاعل="" مختار=""> گاهي بدون نياز به مواد و ابزار خارجي هم مي‌‌تواند انتخاب کند:

«اختيار»، كه قبل از اراده تحريك عضلات است را، نبايد معادل اراده بگيريم. سابقاً گفتيم كه انسان، هم غرايز دارد و هم عقل. عقل، غرايز را محدود نموده و آن‌ها را كنترل مي‌نمايد. «غرايز» ميل دارد كاري كند زنده باشي. «عقل» مي‌گويد تا جايي كه باعث كشتن ديگران نشوي، حق داري از غريزه پيروي كني. تا

1- (نهاية الحكمة مرحله هشتم فصل سوم