3- موضوع ثواب و عقاب - علم، عقل، دین نسخه متنی

جايي آزادي داري كه حقوق و آزادي ديگران از بين نرود. اينجا است كه مي‌گوييم «انسان»، «فاعل مختار» و آزاد است تا بين اين دو در مواردي که تضاد پيش مي‌آيد، «انگيزه حيواني» و «انگيزه عقلاني»، يکي را انتخاب نمايد: اما حيوانات مجبور هستند تنها دنبال غريزه بروند.

انسان اگر دنبال عقل برود، از كبوتر و گوسفند آرام‌تر و بي‌آزارتر مي‌شود؛ اما اگر تنها غرايز را دنبال كند، از گرگ و پلنگ درنده‌تر خواهد شد.

2- يکي ديگر از تفاوت‌هاي ميان انسان (فاعل مختار) و ساير حيوانات كه اختيار ندارند را با مثال بيان مي‌کنيم: زنبور عسل چون كارش تنها بر اساس غريزه است، از همان ابتدا خانه‌هاي شش ضلعي از موم مي‌ساخته و هنوز هم همين‌گونه عمل مي‌کند. زيرا تنها بر اساس غريزه عمل مي‌کند، لذا از پلاستيك و سيمان خانه نمي‌سازد؛ ولي انسان از آنجا كه عقل دارد روز به روز چيزي را كشف مي‌كند. خود را از غارنشيني به خانه‌نشيني و از خانه گلي و سنگي به خانه‌ها و قصرهايي كه از انواع امكانات طبيعي و مصنوعي برخوردار است، رسانده است. اين به دليل وجود اختيار در انسان است كه به بركت عقل رو به تكامل است.

3- موضوع ثواب و عقاب

«اراده» در فاعلِ تنها، موضوع ثواب و عقاب نيست؛ زيرا در حيوانات هم اراده هست. «اختيار» با وجود عقل است. آگاهي كامل، موضوع ثواب و عقاب است؛ لذا ممكن است اين اختيار به فعل قلبي تعلق گيرد، مثل ايمان به خدا يا محبت نيكوكاران و....