نتيجه‌گيري كلي از بخش دوم در مفهوم خدا - علم، عقل، دین نسخه متنی

گذشت، ابن‌سينا مي‌نويسد(1): «فواجب الوجود ليست ارادته، مغايرة الذات لعلمه» ص 367 و باز در اسفار مي‌نويسد(2): «ان ارادته للاشياء عين علمه بها و هما عين ذاته». اين نظر اسفار علاوه بر آنكه عقلاً بطلانش گذشت، مستلزم جبر است. اسفار نتوانسته از آن دفاع صحيح بكند و قابل دفاع هم نيست. در جاي خودش مفصلاً‌خواهيم گفت.انشاءالله.

نتيجه‌گيري كلي از بخش دوم در مفهوم خدا

از مباحث گذشته روشن شد كه شرط اتحاد در «زمان و مكان و عدد و سنخيت» ميان علت و معلول، مربوط به علت‌هاي زايشي است همچون پيدايش گندم از گندم، جو از جو، انسان از انسان و گرما از آتش؛اما در عليت فاعل مختار و «خداوند» كه فاعل مختار است و خالق همه جهان و خالق نخستين علت‌ها از هر نوع است، فاعل، مختار و حكيم است.

و اين جا تنها هدف خير، كفايت مي‌كند تا هر چه را به هر «مقدار وتعداد و نوع» در هر شرايطي «زماني و مكاني و غيره» كه مصلحت بداند و خير باشد ايجاد كند؛ زيرا هر كار خيري براي خدا هدف است تا در شرايط مناسب آنها را ايجاد كند؛ اما تعدد فعل در فاعل مختار هميشه تابع تعدد هدف است، بر خلاف فاعل زايشي كه تعدد و وحدت معلول، در آن ها، تابع وحدت و تعدد فاعل است و تابع تعدد و وحدت مبدأ خارجي پيدايش آنجهاست، همچون نطفه، هسته يا دانه؛ زيرا مخلوقات حتي ارواح و عقول هرگز هيچجکدام لازمه وجود

1. ابنسينا، الاهيات شفا، مقاله هشتم، فصل هفتم.

2. اسفار، ج 6، فصل 9، ص355.2