آيا «قانون عليت»، همان «استحاله ترجّح بلا مرجح» است؟ - علم، عقل، دین نسخه متنی

آيا «قانون عليت»، همان «استحاله ترجّح بلا مرجح» است؟

نظريه سوم اين بود كه استحالة وجود حادثه بدون علت، به دليل استحاله ترجّح بلا مرجح است. سابقاً‌توضيح داديم که اين استدلال، مصادره به‌مطلوب است.

قانون عليت و فطري بودن

- «نظريّه فطري» بودن مورد تأکيد كانت بود. كانت با اين که سخت تحت تأثير هيوم است، اما نظر هيوم که قانون عليت را عادت مي‌داند، را پوچ و بي‌پايه به حساب مي‌آورد. كانتي كه شيفته هيوم است، اين نظريه او را مبني بر اين که «قانون عليت» يك عادت حيواني باشد نمي‌پذيرد: (قانون عليتي كه دانشمندان به‌كمك آن بسياري از علت‌هاي نامحسوس و غير مترقبه را كشف مي‌كنند) . لذا كانت در قانون عليت به «فطري» بودن قانون عليت و «ما قبل تجربي» بودن آن روي مي‌آورد.

«نقد»

آيا مي‌توان همان‌طور كه «علم ساختن خانه» را از جانب زنبور عسل، يا ترس گوسفند از گرگ را، فطري (غريزي) مي‌دانيم، قانون عليت را، بر اساس غريزه بدانيم؟ هرگز؛ زيرا اولاً غريزه مربوط به عمل است. اگر غريزه را علم بدانيم، يك علم كوركورانه و غيرآگاهانه خواهد بود.

ثانياً علم فطري همان علم غريزي است که امكان تغيير دارد؛ چنانچه زنبور عسل خانه‌اش را شش ضلعي مي‌سازد به طور غريزي و ممكن است غريزه او تغيير كند و روزي آن را پنج ضلعي يا دايره بسازد. اما قانون عليت، امكان تغيير ندارد. عقل تغيير آن را غير ممكن مي‌داند. چون قضيه‌اي ضروري است. مثل اين كه زواياي داخلي مثلث 180 درجه است، يا دو زاويه