یازده رساله فارسی

| 516 |

اصغر ارتفاع شمالى آن جمع و فضل نصف دور بر اين مجموع اخذ گردد اين فضل ضعف ميل كلى است كه نصف آن مقدار ميل كلى است .

مثلا در اين سال اصغر ارتفاع جنوبى شمس را در مكه مكرمه گرفتيم شد : 45 درجه و 9 دقيقه و 10 ثانيه .

و اصغر ارتفاع شمالى آن را گرفتيم شد : 87 درجه و 59 دقيقه و 20 ثانيه جمع آن دو شد:20 8 133 ] 20 59 87 10 9 45 فضل نصف دور بر اين مجموع شد:20 8 46 ] 40 51 133 60 59 179 نصف اين فضل مساوى با ميل كلى است:10 4 23 ] 2: 20 8 46 و در آفاق قسم دوم فضل اعظم ارتفاعات شمس بر اصغر آن گرفته مى شود نصف اين فضل قوس ميل كلى است .

و در آفاق قسم سوم يا ظل حول مقياس اعنى شاخص در يك روز فقط دور مى زند ( يعنى آفاقى كه عرض آن ها به قدر تمام ميل كلى است ) و يا اكثر از يك روز دور ميزند و اقل از نصف سنه است ( مواضعى كه عرض آنها از يد از تمام ميل كلى است و به ربع نرسيده است ) و يا به قدر نصف سنه است ( عرض تسعين ) در اين صورت اخير اعظم ارتفاعات قوس ميل كلى است چه معدل النهار و افق يكى است .

و در صورت نخستين كه ظل فقط يك روز حول مقياس دور مى زند ( و آن روزى است كه شمس در رأس الجدى يعنى منقلب شتوى است ) نيز اعظم ارتفاعات شمس اخذ و تنصيف مى گردد اين نصف قوس ميل كلى است .

و در صورت دوم كه ظل حول مقياس بيش از يك روز و كمتر از نصف سنه دور مى زند .

دو غايت ارتفاع جهت شمال و جنوب اخذ مى شود كه نصف اين مجموع قوس ميل كلى است .

غير از طريق ارتفاع منقلبين در تحصيل ميل كلى طرق ديگر نيز موجود است از آنجمله طريقى است كه علامه بيرونى در باب اول مقاله