سبب تقديم معرفت ميل كلى - یازده رساله فارسی نسخه متنی

| 515 |

سبب تقديم معرفت ميل كلى

در زيجات ابتداء بحث ميل كلى و طرق تحصيل آن را ذكر كرده اند
سبب تقديم آن را علامه نيشابورى در شرح
فصل يازدهم مقاله اولى مجسطى عنوان كرده است
وى گويد : سبب تقديم معرفت ميل كلى اين است كه تا ميل
كلى معلوم نگردد راهى به معرفت مطالع فلك مستقيم نيست
و هر گاه مطالع فلك مستقيم معلوم نگردد به
معرفت مطالع آفاق مائله و سائر آنچه كه متعلق بدان است راهى نيست
و نيز ميول جزئيه شمس تا ميل كلى
معلوم نباشد تحصيل نتوان كرد .

الخ ( نقل به ترجمه ) .

تحصيل مقدار ميل كلى

در تحصيل مقدار ميل كلى طرق گوناگون در كتب فن آورده اند .

بطلميوس در فصل يازدهم مقاله اولى مجسطى
و
خواجه در تحرير آن دستور ساختن دو آلت نجومى براى معرفت مقدار ميل كلى و عروض بلاد داده اند .

ميل كلى
و ميول جزئيه را با اسطرلاب و ربع مجيب و با بسيارى از آلات نجومى ديگر نيز ميتوان تحصيل كرد : آفاق بر
سه قسم تقسيم ميگردد : قسمتى ذوظلين است
و قسمى ذوظل واحد است
و قسمى ذو ظل دائر .

اين ظل
ظل شاخص
قائم بر سطح افق است .

هنگامى كه شمس در يكى از دو نقطه انقلاب به دائره نصف النهار رسيده است دائره
ماره به اقطاب اربعه و دائره نصف النهار و دائره ارتفاع يكى خواهند شد و قوسى از آن ها كه بين مدار
يكى از دو انقلاب و معدل النهار از جانب اقرب واقع شود
قوس ميل كلى است .

و قوسى كه ميان دو قطب معدل و
دائره بروج از جانب اقرب واقع مى شود معادل ميل كلى است .

و قوسى كه واقع بين مدار هر يك از دو انقلاب و
دائره افق واقع است غايت ارتفاع آن منقلب است .

بنابراين
در آفاق قسم اول ( ذوظلين ) اصغر ارتفاع
جنوبى شمس با