اسوه های قرآنی و شیوه های تبلیغی آنان

مصطفی عباسی مقدم

نسخه متنی -صفحه : 429/ 123
نمايش فراداده

د) مرحله‏بندى تبليغ

هرچند اطلاعات تفصيلى قابل توجهى از دعوت نوح در دست نيست، اما با عنايت به آيات و روايات موجود، - چنان كه در شرح دو شيوه قبل اشاره شد - مراحلى چند در دعوت وى آشكار مى‏شود. آن حضرت با شناخت روحيات مردم و شرايط زمانى و مكانى، مراحلى را براى دعوت خويش طراحى نمود.

برخى اين مراحل را در سه مرحله خلاصه كرده‏اند، چنان كه در التفسير المبين آمده‏است:

نوح همانند كار امر به معروف و نهى از منكر، مراحلى را تجربه كرد. در ابتدا با راه ساده و سپس راه‏هاى دشوار و دشوارتر؛ شروع دعوت با دلسوزى و نصيحت محض، و چون نپذيرفتند با دعوت علنى به مسير دوم گام نهاد، و چون اين شيوه نيز مؤثر نيفتاد بين دعوت علنى و سرّى جمع كرد و كلمه (20)

برخى نيز چهار مرحله را ذكر كرده‏اند:

حضرت نوح در دعوت خود، تمام شيوه‏هاى طبيعى براى يك دعوت جديد را به‏كاربرد؛ دعوت سرّى، علنى، و جمع ميان آن دو را در دستور كار قرار داد. اما آنها انگشت در گوش‏هاى خويش نهاده و جامه خود به سر كشيدند و بر استكبار خويش پا فشارى نمودند.

آن‏گاه، دعوت خود را با بيان منفعت ظاهرى و معنوى كه در پذيرش آن نهفته است ادامه داد و نعمت‏ها و آيات الهى را بر ايشان يادآورشد، و در يك كلام، از راه تحريك عواطف و هشدار به عقلشان، برهان‏هايى محكم بر اثبات حقّانيت دعوت الهى خويش اقامه كرد.(21)

با استفاده از اين آرا و با نگاهى ديگر به آيات دعوت نوح به‏ويژه ترتيب وقايع در سوره نوح، مى‏توان با تفصيل بيشتر، مراحل زير را در دعوت آن حضرت استخراج كرد:

1. مرحله ابلاغ دعوت

در اين مرحله، پيام الهى به گوش مردم، به صورت تك تك يا گروهى ابلاغ شده و رسالت الهى طى آيات متعدد براى آنها تبيين گشته است:

قالَ يا قَوْمِ إِنَّى‏لَكُمْ نَذِيرٌ مُبِينٌ * أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَاتَّقُوهُ وَأَطِيعُونِ؛(22)

نوح گفت: اى قوم من، من شما را هشدار دهنده‏اى آشكارم، كه خدا را بپرستيد و از او پروا داريد و مرا فرمان بريد.

وَلَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى‏ قَوْمِهِ فَقالَ يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ أفَلا تَتَّقُونَ؛(23)

و به يقين نوح را به سوى قومش فرستاديم. پس به قومش گفت: اى قوم من، خدا را بپرستيد، شما را جز او خدايى نيست. مگر پروا نداريد؟