كـسـانـى كـه تـنـهـا در مـرحـله نـظـر (فـكـر و اعـتـقـاد) بـه خـدا و رسـول او ايـمان آورده اند اگر در مرحله عمل ، از دستورات خدا و رسولش سرپيچى كنند، اينان نيز در گروه گمراهان قرار مى گيرند. به فرموده قرآن مجيد :
(وَ مَنْ يَعْصِ اللّهَ وَ رَسوُلَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبيناً)(245)
و هر كس خدا و رسولش را نافرمانى كند، به گمراهى آشكارى گرفتار شده است !
مـعـصـيـت از دسـتـورات خـدا و رسـولش بـه دو صورت متصور است ، افراط و تفريط، يعنى هم پـيشى گرفتن و هم عقب ماندن از اجراى دستورات الهى سبب وقوع در ضلالت مى شود. در مورد مـخـالفـت با امامان معصوم (ع )
نيز كه از طرف خدا و رسولش منصوب گشته اند، امر به همين مـنـوال اسـت . به همين جهت اميرمؤ منان (ع )در توصيه به مردم زمانش آنان را از پيشى گرفتن و عقب ماندن از همراهى با اهل بيت نبوت بازداشته ، مى فرمايد :
(اُنـْظُروُا اَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ فَاَلْزَمُوا سَمْتَهُمْ، وَ اتَّبِعوُا اَثَرَهُمْ، ...
وَ لا تَسْبِقوُهُمْ فَتَضِلُّوا وَلا تَتَاَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِكُوا)(246)
بـه اهـل بـيت پيامبر خود نگاه كنيد و از طريقه ايشان جدا نشده رفتارشان را پيروى كنيد... و از ايشان پيش نيفتيد كه گمراه و سرگردان خواهيد شد و عقب نمانيد كه هلاك و بيچاره مى شويد.
خـداونـد متعال در سوره اعراف ، پس از بيان داستان خلقت انسان و سركشى شيطان از سجده بر او و فـريـب انـسـان ، هـمـه فـرزندان آدم را توصيه نموده كه گرفتار شيطان نگردند. در اين آيـات پـس از دسـتـور بـه بـر پـايـى عـدل در تـمام امور و روآوردن به پرستشگاه ها و عبادت مخلصانه ، انسان ها را به دو دسته تقسيم نموده است : گروهى كه هدايت شده اند و گروهى كه گمراهى آنان مسجّل شده است :
(فـَرِيـقـاً هـَدَى وَفـَرِيـقـاً حـَقَّ عـَلَيـْهـِمُ الضَّلاَلَةُ إِنَّهـُمُ اتَّخـَذُوا الشَّيـَاطِينَ اءَوْلِيَاءَ مِن دُونِ اللّهِ وَيَحْسَبُونَ اءَنَّهُم مُهْتَدُونَ )(247)
جـمـعـى راهـدايـت كـرده و جـمـعـى (كـه شـايستگى نداشته اند،) گمراهى بر آنها مسلم شده است .
آنها(كسانى هستند كه ) شياطين را به جاى خداوند، اولياى خود انتخاب كردند ، و گمان مى كنند هدايت يافته اند !
دليـل گـمـراهـى ايـن گـروه هـمـان اسـت كـه خـود تسليم ولايت شيطان شده اند و گرنه شيطان تـسـلطـى بربندگان خدا ندارد مگر اينكه خودشان به چنين سلطه اى تن در دهند . در آيه ديگر نـيـز خـداوند در پاسخ شيطان كه تاءكيد مى كند همه بندگانت جز مخلصان را گمراه مى كنم ، دايـره كسانى را كه تحت سلطه شيطان قرار نمى گيرند بيشتر از عباد مخلصين نموده و سلطه شيطان را جز بر پيروانش نفى مى نمايد :
(إِنَّ عِبَادِي لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطَانٌ إِلا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغَاوِينَ )(248)
كه بربندگانم تسلط نخواهى يافت ، مگر گمراهانى كه از تو پيروى كنند.(249)
نكته قابل تاءمل در آيه اول ، جمله پايانى آن است كه فرمود : (وَيَحْسَبوُنَ اَنَّهُمْ مُهْتَدوُنَ)
بـا ذكـر ايـن فـراز مـى فـهـماند كسانى ضلالت در حقشان حتمى است و راه برگشت ندارند كه آنـقـدر در گـمـراهـى فـرو رونـد كـه گـمـان كـنـنـد راه راسـت هـمـيـن راه اسـت و بـس ؛ زيرا اگر احـتـمـال انـحـراف و خـطـا مى دادند ممكن بود از راه ضلالت برگشته و قابليت هدايت پيداكنند . آيات ديگرى كه به همين گروه اشاره دارد ، دورى نمودن اين گروه از ياد خدا را سبب هم نشينى شان با شيطان مى شمارد و مى فرمايد :
( وَمـَن يَعْشُ عَن ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطَاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌَ وَإِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَيَحْسَبُونَ اءَنَّهُم مُهْتَدُونَ)(250)
و هـر كـس از يـاد خـداروى گـردان شـود شـيطانى را به سراغ او مى فرستيم پس همواره قرين اوست ، و آنها (شياطين ) اين گروه را از راه خدا باز مى دارند ، در حالى كه گمان مى كنند هدايت يافتگان آنها هستند !